पत्रांक ७७                                                                                                         

                                                                                      श्री                                                                                                                     
राजश्रिया विराजित राजमान्य राजश्री गोविंदपंत तात्या स्वामीचे सेवेसी पोष्य नारो गंगाधर साष्टांग नमस्कार विनंति उपरि येथील कुशल छ १३ मोहरम मु गजेंद्रगड आपल्ये कृपें इकडील यस्थास्थित असे विशेष आपण पत्र पाठऊन सांभाळ करीत नाहीं हें उचित कीं काय दाटीमुळें स्मरण नसेल तर नसो वरकड रिणानबंध प्राचीन असा नाहीं सदैव पत्रद्वारें आनंदवावें श्रीमंतांची छावणीं या प्रांती जाहालियाचें वर्तमान आपणास विस्तारें कळलें च आहे सांप्रत राजश्री गोपाळराव यांस फौजसुद्धां व दीड हजार गाडदी असे सावनुरास ठेविले रास्ते विठ्ठलपंत शाबाजी भोसले नवलगुंद तालुक्यांत ठेविले आणि खासास्वारी देखील घोरपडे व पठाण सावनूरकरसुद्धां दोन महिने पोट भरावें म्हणोन मुदगल सरकारांत जावयाकरितां सिदनूर पावतों आले तीस हजार खंडणी केली पुढें खंडण्या करीत करीत गदवले पावेतों जावें असा प्रकार होता परंतु हैदरनाईक एकाकी च बंकापुरास आला सावनूरच्या गळा पडणार असे धमकेनें आला म्हणोन गोपाळरायाचें पत्र श्रीमंतास आलें त्याजवरून माघारें गजेंद्रगडास आले हे माघारे फिरल्याची आवाई जातां च तो माघारा हनगळास गेला म्हणोन काल वर्तमान आलें आहे याउपरि काय वर्तमान होईल ते लिहून मागाहून पाठऊं तुमची घोडीं गोपाळरायाजवळ सुखरूप अस्थिचर्ममात्र काळानुरूप आहेत तात्या यंदाची मुलुकगिरी या देशाची फार भारी पडली सरकारांत पैसा नाहीं लोकांस विसादिशी आठवडा माहागाई घोडीं उंटे बहुत मेलीं पथक्यांचे लोक अवघे उठोन गेले चहू हजाराचा सरदार पांच सातशें याप्रमाणें आहे हुजुरात कांहीं बाहीं दम खाऊन आहे पुढें श्रीकृपेकडून सोई पडल्यावर अवघें बरें च आहे तूर्त महर्गता मोठी वरकड मजकूर विशेष कोणता ल्याहावा इकड एक च छावणीचें काम देशी मोठीं मोठीं कामें जाबसाल तिकडे पडतात सर्वदा पत्रद्वारा सुचवावा या सैन्यांत आपले कोणी आहेत असें समजत असावें कृपा केली पाहिजे हे विनंति

                                                                                               पत्रांक ७६                                                                                                         

पो छ १ जिल्हेज                                                                श्री                                                                                                                     
राजश्री तात्या स्वामी गोसावी यांसी
पोप्य त्रिंबक सदाशिव कृतानेक नमस्कार व गोपाळराव गोविंद कृतानेक नमस्कार विनंति उपरि येथील कुशल जाणून स्वकीये कुशल लेखन केलें पा। विशेष तुम्हांकडे आम्हीं पत्रें सरकारच्या खिजमतगाराबराबर व जासुदाबरोबर पांच सात सविस्तर मा। लिहून पाठविलीं ती पावली कीं नाहीं कळत नाहीं किंवा मध्यें च कोणी दंगा करितात हें कळत नाहीं तरी सविस्तर लिहिणे तुमचीं तीनचार पत्रें पावलीं इकडील वर्तमान तर तुमचा कारकून रामाजीपंत पागेवर होता तो दारूनें जळाला होता पहिले तुम्हांस लिहिलें च होतें त्यास उपाय केला परंतु देवाज्ञा जाहाली चौघे बारगीर दारूनें जळाले आहेत बरे होतील बोर घोडा इकडील आजारानें तुमचे पागेतील मेला वरकड बरीं च आहेत पागेंत जयरामपंत आहेत कळावें हैदरनाईक मायनहळ्ळीपाशी झाडींत आहे. श्रीमंत मासुरापाठीमागें आहेत साता कोसाची तफावत आहे दोन बा-या मध्यें आहेत अवघड जागा जाऊन राहिला आहे आतां पुढें कसें होईल पाहावें छावणी करावी असा मनसबा घाटीत आहेत पाहावें काय होईल तें हैदरनाईक चालून येऊन जुजत नाहीं त्याच्यानें येवत नाहीं असें आहे आम्हांकडील वर्तमान यथापूर्व आहे कर्ज घेऊन खाऊन आहों तुम्हांकडील वर्तमान सविस्तर लिहीत जावें छावणी जाहाली तरी चिरंजीव बजूस सासवडास पाठऊन देऊं आम्हांस राहाणे जाहालें च दादा स्वामी तिकडे च राहाणार किंवा पुण्यास येणार बाई राहाणार किंवा येणार हें लिहिलें पाहिजे रा।। वैशाख वद्य सप्तमी मुाा मार लोभ असो दीजे हे विनंति

स्रो खंडोजी व सखोजी जगथाप रामराम

                                                                                               पत्रांक ७५                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
राजश्रिया विराजित राजमान्य राजश्री तात्या स्वामी गोसावी यांसी
पोष्य त्रिंबक सदाशिव कृतानेक नमस्कार विनंति उपरि येथील कुशल ता। ज्येष्ठ वद्य पंचमी मुक्काम नजीक कोपळ येथें असें विशेष तुम्हांस पांच सात पत्रें पाठविलीं ती पावलीं हें कांही कळत नाहीं तुमची पत्रें आम्हांस चारपांच पावलीं श्रीमंतरायानीं तुम्हांस पत्रें पाठविली तीं पावतीं उत्तरे पाठवावी इकडे हवा फार जहाल लष्करचे हत्ती पंधरासोळा मेले घोडीं मरतात माहागाई मोठी असा प्रकार आहे मोगलाचें हैदरनाइकाचें राजकारण आहे माधवराव गेले च आहेत बिघाड जाहालासा दिसतो तेथें काय वर्तमान हिंदुस्थानचे वगैरे ल्याहावें तात्या भेट होईल लौकर तर फार उत्तम आहे चिंता लागली आहे या छावणीची मोठी फजिती ईश्वर आब राखो लोभ असो दीजे हे
विनंति^१

                                                                                               पत्रांक ७४                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
राजश्री मामा स्वामी गोसावी यांसी व राजश्री तात्या स्वामी गोसावी यांसी
विनंति उपरि आपण पत्र पाठविलें तें पावन बहुत संतोष जाहलो सातारियाचे फडणीस सबनीस गैर वाका समजाऊन तेथें श्रीमंतांनीं नेले होते बेहेडा दूर करावा ही घालमेल करणार होते त्यास सर्व प्रकार येथे श्रीमंतांनी केला बेहेडा त्याप्रों तेथे मुख्यास समजून चित्तांत आणून देऊन केला कारभार फिरऊं नये ऐसें केलें त्यावरून बहुत संतोष जाहाला श्रीमंत बहुत समाधान पावले तुम्ही असलियावर जेथवर बाजू संभाळणें तें येथील लक्षाप्रमाणें संभाळाल च कालगत विचित्र कीं चांगली गोष्ट इतबारी सेवकानीं सांगावी ते चित्तांत न यावी वरकडाच्या विपरीत गोष्टीं तथापि तें च उत्तम मानावें असें होतें तेव्हां ईश्वराचे चित्तांत तमाशे पाहणें येनें असो इलाज नाहीं वरकड पुरंदरचा मार लिहिला ऐश्यास येथील संकेतानें हा प्रकार किमपि न जाहाला कोळीबेरड स्थाई कदीम तिशा वर्षांचे चाकर त्यांस दूर करून अन्नास यजित केलें यासाठीं त्यानीं दावा पाहून हें कर्म केले येथील मर्जीत एकमर्जीवर च कायम आहे वरकड दुष्ट लोक नानाप्रकारें तेथें विकल्प आणून देतील तरी इलाज नाहीं परंतु सत्य गोष्ट अशी आहे सविस्तर राजश्री गोविंदरावजी सांगतां कळेल छावणी जाहाली पुढें ईश्वरी सत्ता प्रमाण आपला आमचा आतां दुसरा प्रकार तिळमात्र नाहीं हें मनोमन साक्ष असे विस्तार काय ल्याहावा लोभ असो दीजे हे विनंति चिरंजीव बजूस घरास पाठऊन दिल्हा हे विनंति राजश्री आबा व राजश्री मोरोबा यांस नमस्कार

                                                                                               पत्रांक ७३                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
सेवेसीं हरी बल्लाळ कृतानेक साष्टांग नमस्कार विनंति ता। छ ३० रजब मु।। नजीक गुडगुटें कृष्णा उत्तरतीर वर्तमान यथास्थित असे विशेष राजश्री बाबूजीनाईक यांजकडील यादवराव याजपासून पांच हजार नजर घेतली तो पैका माघारी देण्याविशीं श्रीमंतांनीं पत्र राजश्री नानाफडणीस यांचे नावें लिहून दिल्हें तें मजजवळ राहिलें होतें तें आपणाकडे पाठवीत असें घ्यावें उत्तर पाठवावें कृपा केली पाहिजे हे विनंति.^*

                                                                                               पत्रांक ७२                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
राजश्रिया विराजित राजमान्य राजश्री गोविंदराव तात्यो स्वामीचे शेवेशी पो बाळाजी जनार्दन सां नमस्कार विनंति उपर येथील कुशल ता। छ ७ जिल्हेज पावेतों वर्तमान यथास्थित असे विशेष तुम्हांस पूर्वी दोनतीन पत्रें पाठविलीं परंतु एका हि पत्राचें उत्तर न पाठविलेंत असो निरंतर पत्र पाठवीत जावें श्रीमंतांची आशा नसतां मध्ये च लबाडी करून श्रीमंतांचें नांव करून पुरंधर किल्ला घेतला हे लष्करांतून पत्रें आलीं तेव्हां निश्चय जाहाला असो प्रस्तुत श्रीमंत दादासाहेबांचें मनांत कितेक प्रकारे संशय वाढत चालले पुढें बखेडा मातबर व्हावा असे हि डौल दिसतात त्यास तुम्हीं तेथें आहा संशयाची निवृत्ती वरचेवर करून राखीत जावें पाहाते अर्थी उभयता श्रीमंतांचे हि मनांत कांहीं नाहीं परंतु मध्ये च क्षुल्लक आहेत ते मात्र उपदव्याप करून नानाप्रकारें संशय घालून कलह वाढवावा या करतां तुम्हांस सूचना लिहिले आहे बहुत काय लिहिणें लोभ असो दाजे हे विनंति.^*

                                                                                               पत्रांक ७१                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
राजश्रिया विराजित राजमान्य राजश्री गोविंदराव तात्या स्वामीचे सेवेसीं पोष्य मोरो बाबूराव कृतानेक साष्टांग नमस्कार विनंति उपरि येथील कुशल जाणून स्वकीये लेखन केलें पाहिजे विशेष तुम्हांकडील सांप्रत पत्र येऊन वर्तमान कळत नाहीं तरी सदैव पत्र पाठवीत गेलें पाहिजे यानंतर इकडील वर्तमान तरी हैदरनाईक हनगळावर आहे दिवसेंदिवस फौज कमी होत चालली राजकारणें हि बहुतांची लागली आहेत कोणा थरास जाईल पाहावें तुम्हांकडील पत्रें येथें आलीं माहादजी शिंदे याची सरदारी काढून मानाजी शिंदे यास सांगितली कारभारी माहादाजी गोविंद केले श्रीमंतांची मर्जी त्याणीं च रक्षिली त्याचें फल हि पावले व पावतील तुम्हीं तेथें आला तरी उभयता श्रीमंतांची मर्जी रक्षे असें बोलणें बोलावें कोणा हि कारभारांत अग्रेसर न व्हावें कारभाराचे धनी दुसरे आपण रामाय स्वस्ति रावणाय स्वस्ति या न्यायेंकरून राहावें तुम्हांस आम्हीं ल्याहावे असें नाहीं राजश्री मामा व आपण तेथें आहेत आपणास ल्याहावें असें नाहीं बहुत काय लिहिणे कृपालोभ कीजे हे विनंति

                                                                                               पत्रांक ७०                                                                                                         

                                                                                श्रीगणराज                                                                                                                     
विनंति उपरि हैदरनाइकावर जरब श्रीमंताची जबरी बसली त्याची गुर्मी कांही वल्गना करीत होता तेणेंप्रमाणें राहिली नाहीं त्याच्या लोकानीं दम टाकोन पलायन करूं लागले शिलेदार कानडे गाडदी चटेकार ऐसें पायदळ आदिकरून नित्यानीं गच्छंती करीत आहेत मैदानरानांत अवसान न पुरवे यास्तव झाडींत गेला तेथें जावें तर हे दिवस पर्जन्यकाळाचे त्यांत नित्यानी पर्जन्य लागतो लष्करांत पोटास नाहीं दाणावैरणीचा तोटा घोडीं अगदीं पडीस आलीं मेहनत करावयाचे दिवस चिकोडी मनोळी येथें दिवस घालविले अखेरीस येथें आले तरतूद कांहीं च नाहीं शत्रूवर जरब ही बसावयासीं कारण श्रीमंताचे पुण्य बाकीं ऐवज कळत च आहे. कांहीं राजकारणाचे अंत्र बापूस सखाजी नि।। अबा पुरंधरे याचे विद्यमानें आहे बर करून बळावले तर तह करून माघोर येणार नाहींतर परिछिन्न छावणी करून राहणार मान्या कारंजकरी यानीं तों नेट धरिलें आहे आठपंधरा दिवस अवकाश हि आहे इतक्यांत सर्व विचार कळतो तदनुरूप लिहून हि पाठवून देऊं ऐवजाकरितां राजश्री जयरामपंतास आपण पाठविलें त्यास मशारनिलेस आपली निकड जाणोन च ठेऊन घेतलें महिनापंधरा दिवशीं कळेल तेणेंप्रमाणें तरतूद करून ओढींत वोढ समजोन कांही ऐवज पाठवून देऊं आपल्या पागेचे रामाजीपंत दारूनें कळोन मृत्य पावला वरकड वर्तमान मशारनिले लिहितां सर्व विदित होईल तुम्ही श्रीमंतांजवळ आहां तेथील वर्तमान काय उत्तरेकडील प्रकार कसा सांप्रत नवीन पुरंधरचे जाहालें त्याचा विचार काय हा तपशीलवार लिहोन पाठवून देणें या रानी रोग फार आला त्याजमुळें घोडें थकलें तुमचे पागेचीं घोडीं लहानथोर पांचसांत राहिली रा। जयरामपंतास पागेंत ठेऊन घेऊन नंदमबस्तीस लाविले आहेत जगत्पित्याचे मातुलास साष्टांग नमस्कार प्रविष्ट करणें लोभ असो दीजे हे विनंति समस्त मंडळीस साष्टांगनमस्कार लोभ कीजे हे विनंति

                                                                                               पत्रांक ६९                                                                                                         

                                                                                     श्री                                                                                                                     
राजश्री गोविंद शिवराम स्वामी गो
विनंति उपारि चिरंजीवास सविस्तर पत्रें पाठविलीं आहेत त्याजवरून कळेल तुम्हीं चिरंजीवास योग्य दिसेल ते विनंति करीत जाणें किरकोळ कामाविषई येथून गृहस्त जातात त्यास साहित्यपत्रें द्यावीं लागतात तीं हि अगत्या अगत्यें देतो त्या प्रमाणें चिरंजीवानी चालवावें कोठें मनसुबीचें काम असल्यास मनसुबी पंचाइती करून करवावी वरकड किरकोळ कामास दिक्कत घेऊं नयेत येथें विचार करून च देणें ते देतों किल्लेजातचे बेहेडे करून दादो उद्धव यास चौकशीस पाठविले आहेत ते चौकशी करून ऐवज मागावयास तुमचे मारफतीने चिरंजीवाजवळ येतील त्यास ऐवज पावता व्हावा व हिकडील मनसुब्यास उपयोग पडे तें च एक वर्ष करावें हिकडे कमाविसदार व सरदार यांस व सरंजामी यांस खावंदगिरी कशी असते चाकरी कशी हें पुर्ते ठाऊक नाहीं ठाऊक कांहीं असेल परंतु विसरले आहेत फार करून पोरें च आहेत नवी च साळ आहे एक मल्हारजी होळकर मात्र जुना आहे त्यास सर्व ठाऊक आहे जो पहिल्या प्रमाणें च वर्तेल पहिले पासून त्याची भीड तीर्थरूप चालवीत आले त्या प्रमाणें आम्ही हि चालऊं परंतु लहानथोर चाकर, व कमाविसदार मल्हारबाची च रीत धरील तर कसें पुरवेल परिछिन्न पारपत्य करावें लागेल सारांश आम्ही रगडून कारभार करितों तीर्थरूपा प्रों बलकी थोडेसे अधीक च नरम करितों यांचा मजकूर काय आहे बंदोबस्त केलियानें दरसाल एक करोड रुपयाचा नफा कमाविसदार व सरंजामी यामध्यें निघेल मोडलें तरी हिंदुस्थान आहे मुख्य चिरंजीवाचा व आमचा एक विचार असल्यानें हिंदुस्थान व कर्नाटक दोन्ही बंदोबस्त पहिलेपेक्षां अधीक होतील ये विशीचे अर्थ वारंवार तुम्हीं चिरंजीवासीं व तुम्हाशीं बोललों च आहों तुम्हीं स्मरण वरचेवर देत जाणें एक वर्ष आमची कुमक ऐवजानें व पत्रांनी केली यानें किती मुलूक सुटतो काय बंदोबस्त होतो चाकर नरम होतात ते दृष्टीस पडेल चिरंजीवांनीं पागा व फौज न पाठविली रिकामी घरीं बसली यानें इतकी शिबंदी आंगावर पडली मनसुबा हि कांहीं जाला नाहीं ऐसें आम्हास सुचतें तुम्हास कळेल त्या प्रा। विनंति करणें पुढें होणें जाणें ईश्वराधीन आहे.

नक्कल अस्सलबमोजिब रावसाहेब यांजकडे रा। वा। १४ बा। एकोजी जासूद जेथे वाघोजी नाईक रा। वर्ष प्रतिपदा मु।। इछावर प्रा। माळवा हे विनंति

                                                                                               पत्रांक ६८                                                                                                         

                                                                                  श्रीशंकर                                                                                                                     
राजश्री तात्या स्वामीचे सेवेसीं
विनंति उपरि तुम्हीं लिहिला मजकूर सर्व कळला त्याविशींचा शोध लि।। स्थळीं केला त्यास तेथील लडा पडत च नाहीं ऐसें च उभयतांचे सांगण्यांत कळूं आलें परस्परें नकळतां निरनिराळा शोध केला केल्या कर्माचा वसवास पुढें खावंदांचे च पदरीं असोन परिणाम लागावा याविशीं आस्वासन दोन्ही मजकूर उल्लेख लिहिण्यांत येऊन स्वस्ताक्षरें चिटी समस्तास त्या च अन्वयें बकारपूर्वक सरनाइकासमात्र लौकर गेली तर या च पत्रावरून खामखा येतात काडीचा संदेह नाहीं ऐशी निशा आकारपूर्वक बकारपूर्वकाचा पुत्र आहे तो पुरवितो आमचे मतें जर खरेंखुरें मनापासून आहे तर उशीर केल्यास कार्यनाश संदेह फिटल्याखेरीज यावयास भयधरून येत नाहीं ते गरीब म्हणून संशय मानितात श्रीमंतांस करणें त्यापक्षीं इतके लांबणीवर न च टाकितां दोघांस लि।। अन्वर्थे निखालस खोलून दोन्ही चिठ्या स्वस्ताक्षरें द्याव्या श्रीमंताचे चित्तानरूप निश्चयपूर्वक कार्य होऊन येतें महद लाभ आणि लगामी हे प्रकार घडतात उगे च बलाविलें तर संदेहानें संदेह होऊन एवढा लाभ हातचा जातो या गोष्टीविशीं जशी पा। तशी निशा करून दोन्ही चिट्या मात्र घेऊन पा। बारा पंधरा दिवसांत दोघेचौघे येऊन भेटून आपले तोंडे रूबरू कबूल करून जातात परंतु उगेंच यामात्र म्हटल्यास घरचा प्रकार माणूस संदेह खाऊन लटके तर्ककुतर्क काढून राहातें एकूण सरकार कार्याची निशा यास्तव पुर्ता शोध घेऊन लि।। असे आम्हीं सर्व एक दोन प्रकारचें कालपरवां च लिहून पा। त्या गोष्टी समय पाहून युक्तीने विनंति करून संतोष वाटून उमदे ऐसें च बोलून ठीक करून उत्तर लौकर पाठवणें बहुत काय लिहिणें रा।। छ १९ मोहरम लोभ असा देणें हे विनंति