लेखांक ४०५

                                                                                                                                                १५५० भाद्रपद शुध्द १४

अज दिवाण ठाणे का। पाटस पा। पुणे ता। हुदेदारानी अजहती मुकासाई व मोकदमानी मौजे वडिगौ का। मा। सु॥ तिसा इसरैन अलफ रामेस्वरभट बिन नारायणभट मोजे आरवी मुदगल यासी इनाम मौजे मजकूर चावर कास रुके .।. आहे नखतयाती व बाजे पटिया ता। देहाये व ता। ता। ठाणे कुल बाब व वेठबिगारी व फर्मासी नखत व ऐनजिनस कुल बाब कुल दुमाला केले असे दुमाला कीजे दर हर साल ताजे खुर्द खताचा उजूर न कीजे याची चावराची उचापती आजी ता। जाहाली असेल ते फिराउनु दीजे पायपोसी मा। पैकी उचापती देणे

तेरीख १२ माहे मोहरम

                                                                                लेखांक ४०४

                                                                                                                                                १५५० श्रावण शुध्द १४

अज रख्तखाने राजश्री शाहाजी राजे दामदौलतहू बजानेब कारकुनानि हाल व इस्तकबाल व देसमुखानि पा। पुणे व का। पाटस बिदानद सु।। तिसा इशरीन अलफ रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। मौजे आरवी मुदगल हुजूर एऊन मालम केले जे आपणास इनाम जमीन चावर वाहाति कास बा। मलई रुके बारा दरसवाद मौजे वडगाव ना। पेडगौ कर्याती मजकूर प्रज माहाद पाटील ठोबरा बा। फर्मान बसिके खास व भोगवटे वजिरानी कारकीर्दी दर कारकीर्दी चालिले आहे हाली पा। मा। साहेबास मुकासा अर्जानी जाला असे माहाली कारकून खुर्द खताचा उजूर करिताति नजर अनायत फर्माउनु खुर्द खत मर्‍हामती होए ह्मणौन मालूम केले तरी रामेस्वरभट बिन नारायणभट यास सदरहू इनाम बा। फर्मान बसिके खास व भोगवटे वजिरानि कारकीर्दी दर कारकीर्दी सालाबाद ता। सन समान इशरीन अलफ तसरुफाती चालिले असेल तेणेप्रमाणें चालविजे दर हर साल खताचा उजूर न कीजे तालीक लेहून घेऊन असली खत परतून दीजे (शिक्का षट्कोनी)

तेरीख १२ माहे जिल्हेज                                              रुजू सुरनवीस
जिल्हेज                                                                  सुरू सुद

                                                                                लेखांक ४०३

                                                                                                                                                १५५० भाद्रपद शुध्द १०

अज रखतखाने राजश्री कृष्णाजी राजे भोसले साहेबु दामदौलतहू बजानेबु हुदेदारानी मौजे वडिगाऊ पा। पुणा बिदानद सु॥ तिसा इशरैन अलफ दा। रामेस्वरभट बिन नारायणभट मौजे आरवी मुदगल यासि इनाम मोजे मजकुरी चावर कास रुके ^.।^. आहे नखतयाती व बाजे पटिया ता। देहाये व ता। ठाणे कुल बाब व वेठबेगारी व फर्मासी नखत व ऐन जि॥ कुल बाब दुमाला केले असे दुमाला कीजे दर हर साल ताजे खुर्द खताचे उजूर न कीजे मोर्तब सुद (शिक्का षटकोनी) याची चावराची उचापती आजी ता। जे जाहाली असल ते फिराउनु देणें पायपोसी मा। पैकी उचापती देणे मोर्तबु (शिक्का षटकोनी)

तेरीख ८ माहे                     माहे मोहरम
मोहरम

                                                                                लेखांक ४०२

                                                                                                                                                  १५४९ आश्विन वद्य १४

                                                                                                            (फारसी मजकूर)         

अज दिवाण रा। खास बजानेबु कारकुनांनी व देसमुखांनी पा। पुणे व मुकासाईयांनी व हुदेदारांनी अजहती मुकासाई हाल व इस्तकबाल व मोकदमानी मौजे देउळगौ ना। आलेगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर बिदानद सु॥ सन तिसा असर अलफ दामोधरभट बिन नारायणभट व रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। आरवी मुदगल बदगी हजरती मालूम केले जे आपणियासि इनाम जमीन सेत खुद खासा दोरी सवा दर सवाद मौजे देउळगौ ना। आलेगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर बा। हुजती हैबतखान सलास अलफ आहे एणेप्रमाणे फर्मान करुनु देणें ह्मणौन रोखा मा। मा। मालिक अबर एकदर इनामदारांनी तिसा असर अलफ छ २० माहे सौवालु आहे फर्मान मर्‍हामती होय मालूम जाले बा। इसा।ती दिवाणआला बराये इलि रुके ७ देवविले दामोधरभट बिन नारायणभट व रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। आरवी मुदगल यासि इनाम जमीन सेत खुद खासा दोरी सवा दर सवाद मौजे देउळगौ ना। आलेगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर बा। हुजती हैबतखान सलास अलफ दिधले आहे तेणेप्रमाणे करार केले असे ता। सबा असर अलफ जैसा भोगवटा व तसरुफाती चालत असेली तेणेप्रमाणे दुमाला कीजे दर हर साल फर्मानाचा उजूर न कीजे तालीक घेऊन असेली फिराऊन दीजे बा। रोख मा। मा। मलिक अबर एकदर इनामदारानी तिसा असर अलफ छ २० सौवालु प्रज दामोधरभट व रामेस्वरभट सेत दोरी सवा बा। सवाद दफता खास (शिक्का षटकोनी) मोर्तब सुदु १।

रुजु सुदु               रुजु मुश्रीफ              रुजु सुरुनिवीस

तेरीख २७ माहे सफर समान इसरैन अलफ

पा। हुजूरु

                                                                                लेखांक ४०१

                                                                                                                                                  १५४९ आश्विन वद्य १४

                                                                                                                       
                                                                                              (फारसी मजकूर)

अज दिवाण रखतखाने खास बजानेबु कारकुनांनी व देसमुखांनी पा। पुणे व मुकासाईयानी व हुदेदारानी अजहती मुकासाई हाल व इस्तकबाल व मोकदमानी मौजे वडिगौ ना। पेडिगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर बिदानद सु॥ सन तिसा असर अलफ रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। मौजे आरवी मुदगल बदगी हजरती मालूम केले जे आपणासि इनाम जमीन चावर वाहातिकास दो। मलई रुके बारा दर सवाद मौजे वडिगो ना। पेडिगौ कर्याती पाटस पा। पुणे बा। हुजती हैबतखान इहिदे असर अलफ आहे ऐणेप्रमाणे फर्मान करुनु देणे ह्मणऊन रोखा मा। मा। मलिक अंबर एकंदर इनामदारानी तिसा असर अलफ छ २० माहे सौवालु आहे फर्मान मर्‍हामती होय मालूम जाले बा। ईसा।ती दिवाणआला बराए एलतिमस देवविले रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। मौजे आरवी मुदगल यासि इनाम जमीन चावर वाहातिकास दो। मळई रुके ^.।^. बारा दर सवाद मौजे वडिगौ ना। पेडिगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर बा। हुजती हैबतखान इहिदे असर अलफ जैसा भोगवटा तसरुफाती चालत असेली तेणेप्रमाणे दुमाला कीजे दर हर साल फर्मानाचा उजूर न कीजे तालीक घेऊन असेली फिराऊन दीजे बा। रोखा मा। मा। मलिक अंबर एकदर इनामदारी तिसा असर व अलफ छ २० माहे सौवालु प्रज माहाद पाटील ठोबरा कास रुके बारा खास वा दफाता खास (शिक्का षटकोनी) मोर्तब सुदु

रुजू सुद         रुजू मुश्रीफ             रुजू सुरुनिवीस
तेरीख २७ माहे सफर समान इसरैन अलफ

पा। हुजुरु

                                                                                लेखांक ४००

                                                                                                                                                  १५४९ आश्विन वद्य ३

                                                                                                                 
                                                                                            (फारसी मजकूर)

अज दिवाण रा। खास बजानेबु कारकुनांनि व देसमुखांनि पा। पांडियापेडिगौ व मुकासाईयांनि व हुदेदारांनि अजहती मुकासाई हाल व इस्तकबाल व मोकदमांनी मौजे जलालपूर पा। मजकूर बिदानद सु॥ सन तिसा असर अलफ दामोधरभट व रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। आरवी मुदगल बंदगी हजरती मालूम केले जे आपणियासि इनाम जमीन चावर एक दर सवाद मौजे जलालपूर उ॥ पा॥ पाडियापेडिगौ देखील नख्तयाती ता। ठाणे व ता। देहाये वेठीबेगारे फर्मासी आवाजेवा कुलबाब व कुलकानू बा। हुजती मालोजी व विठोजी भोसले असर अलफ आहे ऐणे प्रमाणे फर्मान करुनु देणे ह्मणौन मालुम केले दरी बाब रोखा मा। मा। मालिक अंबर एकदर इनामदारानी तिसा असर अलफ छ २० माहे सौवालु आहे फर्मान वसिके खास मर्‍हामती होए मालूम जाले बा। ईसरुफाती दिवाणआला बराये इलतिगेस देवविले दामोधरभट व रामेस्वरभट बिन नारायणभट सो। आरवी मुदगल यासि इनाम जमीन चावर एक दर सवाद मौजे जलालपुर पा। मजकूर देखील सदरहू बाबा बा।हुजती मालोजी व विठोजी भोसले असर अलफ दिधले आहे तेणे प्रमाणे करार केले असे ता। समान असर अलफ जैसा भोगवटा व तसरूफाती चालत असेली ते चि दर निसबती दुमाला कीजे दर हर साल फर्मानाचा उजूर न कीजे तालीक घेउन असेली फिराऊन दीजे बा। रोखा मा। मा। मलिक अजम एकदर इनामदारानी तिसा असर अलपु छ २० माहे सौवालु प्रज एमाजी व भोल पाटील चर्‍हावले चावर एक बा। सवाद दफता 
खास (शिक्का षटकोनी)

                                                                                     रुजू मुश्रीफ
                                                                                     रुजू सुरुनिवीस
मोर्तब सुदू रुज                                                         
तेरीख १७ माहे
पा। हुजुरु

                                                                                लेखांक ३९९

                                                                                                                                                  १५४७ श्रावण शुध्द ५

अज् दिवाण ठाणे का। पाटस पा। पुणे ता। मोकदमानि मौजे वडिगौऊ नजीक पेडगौऊ बिदानद सु॥ सीत इशरैन अलफ बा। खुर्दखत रा। छ ३ जिलकादी सादर जाले तेथ रजा जे बो। रामेस्वरभट बिन नारायणभट जुनारदार सेकीन आरवी हुजूर येउनु मालूम केले जे आपणास इनाम जमीन कास रुके ^.।^. देखील मळै दर सवाद मौजे वडिगौऊ कर्याती पाटस पा। मजकूर प्रज माहाद पाटील ठोबरा मौजे मजकूर देखील नख्तयाती व महसूल तालुक ठाणे तालुक देहाय व खर्चपट्टी व पायपोसी कुलबाब कुलकानू सालाबाद चालत असे हाली ताज्या खुर्द खताचा उजूर करिताती दरी बाब खुर्द खत होय मालूम जाले तरी रामेस्वरभट बिन नारायणभट जुनारदार यासि इनाम जमीन कास रुके ^.।^. बारा देखील मलै प्रज माहाद पाटील ठोबरा दर सवाद मौजे मजकूर देखील नख्तयाती व महसूल तालुक ठाणे तालुक देहाये व खर्चपट्टी व पायपोसी कुलबाब कुलकानू दिधले असे दुमाले करणे दर हरर साल खुर्द खताचा उजूर न करणे तुह्मी तालीक घेउनु असली फिराउनु देणे हाली सिस्ती कर्याती मजकुरावरी जाली असे ते पेस्तर होईल ते तमाम दिधले असे इनामदारमजकुरावरी जे तकसीम एईल ते दुमाले करणे ह्मणौउनु रजा रजे हुकूम इनामदार मजकुरास सदरहूप्रमाणे दिधले असे दुमाले कीजे दर हर साल खुर्द खताचा उजूर न कीजे तालीक घेउनु असली इनामदार मजकुरास फिराउनु दीजे  (शिक्का षटकोनी)

तेरीख                    माहे जिलकादी
जिलकादी

                                                                                लेखांक ३९८

                                                                                                                                                  १५४७ श्रावण शुध्द ५

अज रख्तखाने मेहरबान राजश्री स्याहाजी राजे सरलस्कर दामदौलतहू बजानेब कारकुनानि हाल व इस्तकबाल व देसमुखानि पा। पुणे बिदानद सु॥ सन सीत इसरीन अलफ बो। रामेस्वरभट बिन नारायणभट जुनारदार सो। आरवी हुजूर एउनु मालूम केले जे आपणास इनाम जमीन कास रुके -।- दो। मलै दर सवाद मौजे वडगौ नजीक पेडगौ कर्याती पाटस पा। मजकूर प्रज माहाद पाटील ठोबरा मौजे मजकूर दो। नख्तयाती व महसूल तालुक ठाणे व तालुक देहाये व खर्चपट्टी व पायपोसी कुलबाब कुलकानू सालाबाद चालत आहे हाली कारकून ताजा खुर्द खताचा उजूर करिताति दरी बाब खत होए मालूम जाले तरी रामेस्वरभट जुनारदार यासि इनाम जमीन कास रुके -।- दो। मलै प्रज माहाद पाटील ठोबरा दर सवाद मौजे मजकूर दो। नख्तयाती व महसलू व तालुक ठाणे व तालुक देहाय खर्चपट्टी व पायपोसी कुलबाब कुलकानूसी दिधले असे दुमाले करणे दर हर साल खुर्दष् खताचा उजूर न करणे तुह्मी तालीक लेहौनु घेउनु असली खत परतौनु इनामदार मजकुरापासी दीजे हाली सिस्त कर्याती मजकुरावरी जाली आहे ते व पेस्तर होईल ते तमाम दिधले असे इनाम मजकुरावरी जे तकसीम येईल ते दुमाले करणे मोर्तबु सुद  (शिक्का षटकोनी)

तेरिख ३ माहे जिलकादी                                        रुजू सुरूनिवीस 
जिलकादी

                                                                                लेखांक ३९७

                                                                                                                                                    १५४५ फाल्गुन वद्य १३

अज रखतखाने राजश्री विठोजी राजे बजानेबू कारकुनानी प्रगणे सिरवळ बिदानद सु॥ आर्बा इसरीन अलफ रामेश्वरभट व चिंतामणीभट उपाध्ये हुजूर मालूम केले जे आपणास संकल्पाची रात जकाती पा। मा।वरी दिधली आहे बेरोज आदा केली नाही ह्मणौनु मालुम केले तरी सकल्पाचे वरातेस दिरीग लावणे काय तुरूस आहे आता बा। वरात आदा कीजे मोर्तब

तेरीख २६ माहे जमादिलोवलु
जमादिलोवलु

उपोद्धात

आतापर्यंत 'मराठ्यांच्या इतिहासाच्या साधनांचे' पांच खंड छापून प्रसिद्ध झाले. १८९८ सालीं पहिला खंड मीं स्वतःच्या खर्चानेंच छापून काढिला. पुढे लवकरच पुणें येथील चित्रशाळेच्या मालकांनीं चवथा खंड छापून प्रसिद्ध केला. मध्यंतरीं ग्रंथमाला मासिक पुस्तकांतून दुसरा व तिसरा असे दोन खंड प्रसिद्ध झाले, व ते संपूर्ण झाल्यावर पांचवा खंडहि नुकताच पुरा झाला. आतां ह्या अंकापासून ८ व्या खंडास प्रारंभ करावयाचें योजिलें आहे. मधले दोन खंड म्हणजे सहावा व सातवा-दोघा तिघा सद्गृहस्थांनीं स्वतःच्या खर्चानें छापून प्रसिद्ध करण्याचें काम अंगावर घेतलें आहे. सहावा खंड श्रीमंत माधवराव विनायक किबेसाहेब व रा. रा. श्री. वि. आठल्ये ह्या दोन गृहस्थांनीं प्रसिद्ध करण्याचें योजिलें आहे व सातवा खंड प्रोफेसर चिंतामण गंगाधर भानू यानीं हातीं घेतला आहे. सहाव्या खंडांत इ. स. १७६१ पासून १७९६ पर्यंतचे व सातव्या खंडांत इ. स. १७४० पासून १७६१ पर्यंतचे लेख प्रसिद्ध होतील. हे सात खंड प्रसिद्ध झाले म्हणजे मराठ्यांच्या इतिहासांतील १७२८ पासून १७९६ पर्यंतचा भाग बराच व्यवस्थित झाला असें म्हणता येईल. बाकी ह्या अवधींतील मराठ्यांच्या इतिहासाच्या साधनांची यथासांग पूर्तता होण्यास बराच काल लागेल हें उघड आहे. रा. रा. वासुदेवशास्री खरे ह्यांनीं लाविलेलीं मिरज मळ्यांतील पत्रें अद्याप बरींच छापून निघावयाचीं आहेत. तसेंच पुण्यांतील इनाम कमिटीच्या दप्तरांतील रा. ब. वाड यांनीं काढलेले वेंचे अजून बाहेर पडावयाचे आहेत. शिवाय मेणवली येथील नाना फडणीस यांचें दप्तर अद्याप जसेंच्या तसेंच अस्पृष्ट आहे. सारांश, १७२८ पासून १७९६ पर्यंतचा मराठ्यांचा इतिहास निःशंकपणे समाधानानें लिहितां येण्यास अद्यापि बरीच सामग्री जगापुढें आणण्याची तजवीज केली पाहिजे. ही सामग्री बरीच, इतकेंच नव्हे तर, सडकून आहे हें तर सर्वश्रुत आहे. तसेंच, सामग्रीच्या वैपुल्याच्या मानानें तिच्या प्रसिद्धीकरणाचें मान फारच कोतें आहे हेंहि तितकेच सर्वश्रुत आहे. १८९८ पासून १९०२ पर्यंतच्या अवधींत मराठ्यांच्या इतिहासाच्या अश्रुतपूर्व साधनांचे एकंदर दहा भाग प्रसिद्ध झाले – रा. रा. खरे यांचे माधवराव बल्लाळाच्या कारकीर्दीसंबंधाचे चार भाग; रा. रा. पारसनीस यांच्या ब्रह्मेंद्रस्वामीच्या पत्रव्यवहाराचा एक भाग; व मीं छापिलेले पांच खंड. सबंद पांच वर्षांत इतकी थोडी सामग्री बाहेर यावी, ही कांहीं समाधानकारक स्थिति नाहीं. अज्ञात सामग्रीचे निदान पंचवीस तीस भाग तरी प्रसिद्ध झाले असते, म्हणजे इतिहासजिज्ञासूंचें कांहींसे समाधान झालें असतें. आतां इतकें खरें आहे कीं लिहिणें सोपें असतें व करणे तितकेंच कठिण असतें. ग्रंथ छापून काढावयाचे म्हणजे पैसे लागतात, व ग्रंथाची छपाईदेखील निघण्यापुरते ग्राहक मिळत नाहींत, ही मुख्य ओरड आहे. व ही ओरड सर्वस्वीं खरी आहे. परंतु ही ओरड हजार पांचशें वर्षांत मिटेल असा संभव क्वचित् दिसतो. इतिहासाच्या सामग्रीचे ग्रंथ कोणत्याही देशांत हजारोनें किंवा लाखोनें खपले आहेत असा प्रकार माझ्या तरी ऐकण्यांत किंवा वाचण्यांत कोठें आला नाहीं. तेव्हां आपलें हें महाराष्ट्रच तेवढें ह्या महासिद्धान्ताला अपवादक होत नाहीं; म्हणून मनाला वृथा शीण करून घेण्यांत अर्थ कोणता? मराठ्यांचा इतिहास सशास्त्र बनला पाहिजे हा जर मुख्य हेतु आहे, तर तो साध्य करून घेतांना कोणतीही अडचण जुमानतां कामा नये. पैसे नाहींत, गि-हाईक नाहीं, गुणग्राहक नाहींत, अशी वस्तुस्थिति यद्यपि असली तत्रापि साध्य हेतूच्या आड ती कां यावी हा प्रश्नच आहे. सबंध महाराष्ट्रांत ऐतिहासिक साधनांचे भोक्ते जर दोन तीनशेंच आहेत, तर तेवढ्यापुरत्याच तीनशें प्रती काढल्या म्हणजे विशेष खर्चातही येण्याचें कारण नाहीं. तात्पर्य, कसेंहीकरून व वाटेल ती तजवीज योजून मराठ्यांच्या इतिहासाची सामग्री होईल तितकी लवकर प्रसिद्ध झाली पाहिजे.

ह्या सर्व गोष्टी लक्षांत आणून प्रो. विजापूरकर यांणीं मराठ्यांच्या इतिहासाचीं हीं साधनें प्रसिद्ध करण्याचें काम अंगावर घेतलें आहे. आतांपर्यंत इ. स. १७२८ च्या पुढील काळचीं साधनें थोडींबहुत लोकांपुढें मांडिलीं. यापुढें हजार पांचशें पृष्ठें इ. स. १७२८ च्या पाठीमागील काळच्या म्हणजे शहाजी, शिवाजी, संभाजी, राजाराम व दुसरा शिवाजी ह्यांच्या कारकीर्दीसंबंधींच्या माहितीनें भरून काढण्याचा मनोदय आहे. इ. स. १५५० पासून १७२८ पर्यंतच्या अवधींतील जेवढे म्हणून इतिहासोपयोगी लेख जमा झाले, तेवढे सर्व पुढील दोन तीन खंडांत छापून काढावयाचे आहेत. १७२८ च्या पुढील काळच्या इतिहासासंबंधीं शंभर लेख मिळविण्यास जितकी मेहनत लागते तितकी किंवा त्याहूनही जास्त मेहनत १७२८ च्या पूर्वीच्या इतिहासाच्यासंबंधाचें एक एक चिटोरें मिळविण्यास पुरेशी होत नाहीं. हीं चिटोरीं फार अस्ताव्यस्त पसरलीं असून त्यांच्यावर इतर आधुनिक दप्तरांचीं अनेक दडपणें बसलीं आहेत. कृष्णेच्या पूर्वेस व उत्तरेस औरंगाबादेपासून हरिहर व रायचूर या स्थानांच्या दिशेनें थेट तंजावरापर्यंत शाहाजी महाराजासंबंधींचे कागदपत्र फारशी व मराठी असे सांपडतात. कृष्णेच्या पूर्वेस, पश्चिमेस, उत्तरेस व दक्षिणेस, देशांत, मावळांत व कोंकणांत शिवाजी महाराजांसंबंधीं कागदपत्र आढळतात. १७२८ च्या पूर्वीच्या बाकींच्या छत्रपतींचेहि लेख थोडे फार अनेक ठिकाणीं आहेत. हे लेख व्यवस्थितपणें शोधून काढण्यास द्रव्यसाहाय्य व अंगमेहनत सध्यांपेक्षा बरीच जास्त असण्याची अपेक्षा आहे.