ओलेलें [ आर्द्राद्रं = ओलेलें पतितपतितं = पडलेलें
गतगतं = गेलेलें शुष्कशुष्कं = सुकलेलें
मृतमृतं = मेलेलें पक्कपक्कं = पिकलेलें ]
ज्वलितज्वलितं = जळलेलें

ओवरी [ अपवरक = ओवरअ = ओवरा = ओवरी.
अपसरक = ओसरअ = ओसरा = ओसरी ] (ग्रंथमाला)

ओंवळें [ औमदुकूलं. औम (ताग, सण यांचें) ] (सोंवळें २ पहा)

ओवा १ [उपाय = उवाअ = ओवा ] ओव्यानें रोग जातो आहे तेथें मंत्र कशाला ? असा प्रयोग मराठींत हरहमेश करितात. येथें ओव्यानें म्ह० औषधोपायानें. ओवा नामक तिक्त वनस्पतिबीजाचा येथें कांहींएक संबंध नाहीं. (भा. इ. १८३४)

-२ [ यवानः = ओवा ] ,,

-३ [ ओतुः = ओउ = ओवा (सुईचा टांचा) ]
चोळीच्या बाहीला किती ओवे घेतले ?

-४ [ओतु (वै to weave) weft = ओतुक = ओवा ] stitch.

ओवाळ [उपालंभस्व = उवालह = ओवाळ (दोष दे)] आपल्या कर्माला ओवाळ (अत्तणी जेवणं उवालह). (भा. इ. १८३२ )

ओवाळणें [वल् फिरविणें णिच्. उपवालनं = ओवाळणें ] दिवे ओवाळणें म्ह० तोंडाभोंवतीं फिरविणें. (धा. सा. श.)

ओशट् [ वषट् (अग्नींत टाकावयाचें आज्य) = ओशट्] ओशट् म्ह० तुपट.

ओशट, ओशेट [अवशिष्ट =ओशिट्ट= ओशेट=ओशट] (भा. इ. १८३२)

ओस [ अ + उषित = ओसिअ = ओस. अवस = ओस ( निर्जन ) ] (भा. इ. १८३४)

ओसंग, ओसंगा [ उत्संग: = ओसंग, ओसंगा]

ओसरणें [ अवसरणं = ओसरणं = ओसरणँ = ओसरणें ] (ग्रंथमाला)

ओसरी [ अपसरक = ओसरअ = ओसरा = ओसरी ] (ओवरी पहा )

ओसाड [ सृज् ४ विसर्गे, उत्सृष्ट= ओसाड, उद्धरोत्सृजा = धरसोड, निसृष्ट = निसट ] ( धा. सा. श. )

ओसाणें [ उत्सन्न decayed matter = ओसाणें ] कुजलेलें कसपट.

ओहर - नव्या नवरीला व नवर्‍याला कुळदेवतेच्या स्थानाला नेण्याची चाल महाराष्ट्रांत सार्वत्रिक आहे. वधूवर = वाहूअर = वोहर = ओहर, अशा पायर्‍यांनीं हा शब्द साधलेला आहे. ओहरें म्हणजे वधूवरांना कुळदेवतेला नेण्याचा सांप्रदाय. ( सरस्वती मंदिर श्रावण १८२६ )

ओहोटी [ अवभृष्टिः = ओहोटी ] ( धातुकोश-आहोट पहा)

ओहोबाप [वोढृवृप्तृ = ओहोबाप ] वराचा बाप.

ओहोमाय [वोढृमाता = ओहोमाय ] वराची आई.

ओळ [ आवलि = ओळ ]

ओळख [उल्लेख = ओळेख = ओळख ( आठवण ) ] वस्तुतः पूर्वगोष्टीची आठवण या अर्थी ओळख असा मूळ शब्द. परंतु अवलक्ष म्हणजे पहाणें या अर्थी जी ओळख शब्द आहे त्याच्यासारखाच ह्या ओळेख शब्दाचा उच्चार सध्यां मराठींत झालेला दिसतो. त्यानें सूर्य, गुरु, बुध हे तारे ओळखले म्हणजे चांगले स्पष्ट पाहिले. (भा. इ. १८३४)

ओळखून [ लक्ष् १० अङ्क ने. उपलक्ष्य = ओळखून] राज्ञा तु तत्फलं उपलक्ष्य तत्पारंपर्य विचार्य । (सिंहासनद्वत्रिंशतिका) ( धा. सा. श.)

ओळंबा [वलंबः ] ( वळंबा पहा)

ओळें [ अशुक्ल = असुकल = अहुअल = अउअळ = ओअळ, ओवळ, ओळ (ळा-ळी-ळें) ] अशुक्ल वस्त्र म्हणजे ओळें वस्त्र. मी इतक्या दिवस ह्या शब्दाचें व्युत्पन्न नानाप्रकारें करून पाहिलें; परंतु खरी व्युत्पत्ति सांपडावयाला हा काल लागला. (भा. इ. १८३४)

ओढाळ (होड (a naughty child) = होडाळ = ओढाळ ] मन हें ओढाळ the mind is like a naughty child. ओढणें ह्या क्रियापदाशीं संबंध नाहीं.

ओणवणें [उपनमन = ओणवणें ] (भा. इ. १८३४)

ओतारा, ओतारी [अवतापयितृ one who heats mettles = ओतारा, ओतारी ] a founder.

ओथंबा [ उत् + स्तंभः = ओथंबा ] ओथंबा म्ह० वेलींना उभ्या करण्याची काठी.

ओप [ अव + पण ]

ओपणें [ अर्पणं = ओप्पणँ = ओपणें ] (भा. इ. १८३२)

ओंफस [पंपस् = वंफस = ओंफस. पंपस् दुःखे. ] ओंफस झालें म्ह० दु:ख झालें, काम दुखावलें, काम फसलें.

ओंवण [उल्ब = ओब्ब = ओंबण, उल्बण असा शब्द असावा ] घराचें जें पांघरूण तें उल्ब. पोटांतील गर्भाचें जें वेष्टण तें उल्ब. गवताचें ओंबण म्ह० गवताचें पांघरूण घराकरितां. (भा. इ. १८३४)

ओंबी [ उम्वी = ओंबी ] गव्हाचें कणीस, गवताचें कणीस (भा. इ. १८३४)

ओभड [ उद्बद्ध = उब्वड = ओबड =ओभड. प्रोद्वद्ध = फार ओभड ] उद्बद्ध म्ह० लठ्ठ, बेसुमार आकाराचा. वाग्भटअष्टांग हृदय-अध्याय ३-श्लोक ८९. (भा. इ. १८३४)

ओभड धोभड [उद्भट = उब्भड = ओभड. आवृत्तीनें धोभड ] (ग्रंथमाला)

ओरपणें [वल्भ् to eat, to devour ] (वरपणें पहा)

ओरफडा १ [ रंफ् १ गतौ-ओरंफः = ओरफा = ओरफडा (अल्पीभावदर्शक ट = ड) ] ( धा. सा. श. )

-२ [ उद्+ रंफ्]

ओरबडणें [ व्रश्च ६ छेदने वरीवृश्च्यते] (वोरबाडणें पहा)

ओलाणी [लव् १ अवस्त्रंसने. अवलंबिनी = ओलाणी ] दिवा टांगण्याची दोरी, सांखळी. ( धा. सा. श. )

ओलें [ उन्दी क्लेदने । उन्नं = ओलें. न चाल होती ] ( धा. सा. श. )

ओलें चिंब [आर्द्र स्तिमितं = ओल्लेंच्चिविअँ = ओलेंचिंब. स्तिम् ४ आद्रींभावे ] ओलें व चिंब या दोन्ही शब्दांचा अर्थ एकच. वैपुल्यार्थक द्विरुक्ति

हरदपुरो अधिकारि म्हणे मै बडा ॥ हें आईकोन खानसाहेबासिं अजब वाटलें ।। आगासिचे वर्तक जानीक सावा व अर्जुन सावा आपलिं खतें दाखवों लागले ।। जर यावत् महिकावति व वसई आमचा हवाला ।। पहिला विडा पहिला मान आमचा ॥ या उपर हरदपुरो अधिकारि बोलिला ।। आपला मझर खानास दाखविला ॥ जर माहिम बिंबस्थान राणे पै आमचा जन्म व चवदा माहालें माहिमा खाली माहिम बडा ॥ ऐसा मझर खाने पाहातां निवाडा केला जर माहिम बडा ।। हुजुर मजलसि दफतर पाहातां, जील्हे कागद पाहाता, निवाडा राजीणि सीक्के तलबे सिक्के माहिम, कसबे सिक्के माहिम, प्रगाण सिक्के माहिम, ऐसा मझर पाहिला ।। तेधवां खान म्हणे माहिम बडा ।। मग हरदपुरो अधिकारि यासिं राणे पैकि आगरतपे-याचा विडा हरदपुरोसिं दीधला ।। आतां खान म्हणे कोण्हाला ॥ अधिकारि बोलिला राजतपे- याचा ॥ पोस पुरो वानठेकर त्याला दिधला ॥ त्या उपर खान म्हणे आता कोणाला ॥ तवं मालाडतपेयाला व मरोळतपेयाला ।। दोघां देसायांला विडे दिधले ।। मग वसईचा वर्तक नागचुरी त्यासी विडा दिधला ॥ मग आगासिचे वर्तक अर्जुन सावा व नामसवा त्यासी विडे दिधले ।। तेधवां चु-याचे पुर्वपक्ष हरदपुरो अधिकारि बोलता जाला ।। खानसाहेबा प्रत सांगता जाला ।। जर चुरि आद्य वर्तक ।। नामजा देसायाचि परंपरा ।। पुर्वि पातस्या सुलतान तोगिल त्याचा सुलतान आलावदिन दिल्लीचा पातस्याहि त्याचा वजिर कोकणि आला ।। नाम निका मलिक ।। पैठणा जवळ च-हीं गावं तेथोन जैतचुरि निका मलिकें आणिला ॥ तो विराळि मालाड पुर्व दिसेस तेथे स्थापिला ॥ विराळि पाखाडि मालाडची ईनाम दिधली ।। त्याचा पुत्र भागडचुरि गोत्र विश्वामित्र कुळस्वामिण हरबा देव ब्रम्हक्षोत्रे रुद्रउपाशक गुरु केशवपंत सांवखेडकर ।। त्याणे साशष्ट गावांचि देसलिक चालविली ।। सर्वाचा देसाये प्रवर्तला ॥ तेधवां कजिया येवोन बनला ।। मग तो भागडचुरि देसाये दादरुत आणि सीमल म्हातारा मीळोन तो भागडचुरि मारिला ॥ त्याचे पुतणे दोघे पैलपार जाले ॥ येवोन वसई राहिले ।। नामचुरि व भीवंचुरि ॥ हे या स्थळ वर्तकिचे आधिकारी ।। त्यासी टिळयाचा अधिकार ॥ त्या खालते रावराउत गोत्र अंबऋषि कुळदेवत येकविरा ।। या उपर म्हातारे सवे घरथ आणि ईतर ॥ आतां चु-याचा वंश ।। नामचुरी १ ।। त्याचा गोविंदचुरी २ ।। माधवचुरी ३ ॥ गोपाळचुरी ४॥ रामचुरी ५॥ सीवचुरी ६ ॥ दादचुरी ७ ॥ कृष्णचुरी ८ ॥ केशवचुरी ९ ।। मुकुंदचुरी १० ।। रणसोडचुरी ११ ॥ विठलचुरी १२ ।। हे वर्तक नाम जादे ।। विठलचुरी घरथाळयान बुलभाट यावत् बोरवाडी घर बांधोन राहिला ।। त्याचा निजांग पुतण्या आगासि देववाडि वर्तला ॥ त्याचा वंश ॥ रामचुरी १ ।। त्याचा गोविंदचुरी २ ॥ त्याचा दामुलचुरी ३ ॥ त्याचा सीवरामचुरी ४ ।। त्याचा वंशा न वाढे म्हणोन सीवरामचुरि केळव्या गेला ॥ त्याचा वंश केळव्यासिं जाला ।। तो हाटवटा हांटदळि राहिला ॥ त्याचा वंश तेथोन ॥ आणि या नागचु-याधि कंन्या साव्याचे घरिं दिधली होती ॥ त्या कंन्ये पासोन धोत्तरवंश म्हणोन आपुले वर्तकि पद आगासिचें त्या देवदत्त सव्यासी दीधलें ॥ त्यासि वर्तकि पद चालतें जालें ।। त्या पासोन सीवाजी सव्याचा पुत्र गोविंद सवा ।। तो द्रव्यमदे दिमाक थोरावला ।। दिवानि येणे जाणे न्यायासिं ।। त्या वेगळे आमानता सर्वांसी ।। तेधवां याणे अतिसयें पाये सोडिले ।। लोक त्याणे फार दमिले ॥ तेधवां आमचे पुरोपक्षिं अमान्यता करो लागला ॥ तेधवां पुरो आगासकर वि-हारकर सोपारकर हे मिळोन शोध चु-याचा केला ।। तेधवां चु-याचा वंशिक भीवंचु-याचा नातु केळ. व्यास होता तो या पुरो हि आपण मनुष्य धाडोन त्यास आणिलें ।। त्या जवंळ हेर घेतली ।। जर तुज कांहीं विदित आहे जर तुझे वाड वर्तक होउन गेले त्यांचे हातिचें खत अथवा काहि पत्र असेल तर आह्मि तुज वर्तकि या देसाचि देवों ॥ तेधवां तो बोलता जाला ।। जे पुर्विचा मझर निका मलिकाचे हातिचा आहे तो आणितों ।। तेधवां विठलचुरी केळव्यास जावोन मझर आणिला ।। सहि किताब घेतला ।। या सर्वांचे चित्तास आला ॥ मग त्या विठलचु-यासिं घेवोन दिवानि रवानसाहेंबा जवंळ आले ।। सलाम करोन उभे राहिले ।। जाब केला ।। जर हा विठलचुरी वर्तक आदखानि ॥ याचि हि वर्तकी हा सवा चालवितो ।। हें सत्य असत्य पाहावें ॥ जर कवणाचि हि वर्तकी खती मझरीं पाहावी ॥ या जाबा खान पुसतां जाला जर कोण्हाचि हि वर्तकी हें साकल्य सांगावें ॥ खतीं मझरि दाखवावीं ॥ मग या बोला जाब विठलचुरीयान केला जर आदखानि वर्तक चुरि म्हणोन मझर दाखविला साहेबि नेकी पाहावी ॥ मग खाने मझर वाचविला ।। तेधवां खत चु-याचे नावें, किताबत शिका पातस्याहि, सुलतान आलावदिन, सीका वसई चुरी आदखानि वर्तक सही ।। तें देखोन खान सव्या जवंळ विचारों लागला ॥ जर तु जवंळ खत मझर असेल तर दाखवावा ।। तेधवां सवा बोलिला जर ही वर्तांके चु-याची हें सत्य, परंतु आह्मि चु-याचे नातु अवलाद ह्मणोन आज्यान आाह्मास दीधली ।। अवलाद ह्मणोन चालवितों ॥ तेधवां खान बोलिला जर त्याचा वंशिक असता तुज वर्तकि न पावे, जेधषां त्याचे कोण्हि नसतें तेधवां चालती ।। मग खाने चुरि नावाजिला ।। आपल्या पासि ठेविला ॥ व सव्यासि बोलिला जर चौघलें पद चालवावें ।। ह्मणोन खाने सव्यासि चौधला केलें ।। खत आपले हातिचें दोधलें ।। तो हि सुखि केला ।। मग त्या चु-यासि निराश्रय जाणोन घर घरथा व वाडि ईनाम यावत् रान मुक्तेश्वर रेणुकास्थान ईनाम दीधलें ।। तो घरथाळयास स्थापिला ।। या परि चुरि वर्तक जाला ।। दिवानि दीमक जाला ।। सवा तो हि वर्ती लागला ।। त्या चु-यासि कंन्या नामराउतें दीधलि ।। तो चुरि आणि राउत हे सोहिरे जाले ॥ राउत गोत्र अंबऋषि कुळस्वामिण येकविरा ।। या राउतास सोहिरा घरथ गोत्र श्रीचंद कुळस्वामिण काळिका ।। यैसे वतों लागल ।। यैसा निवाडा बहादुरस्या जवंळ हरदपुरो अधिकारियान सांगितला ॥ तो खानसाहेबासिं मानला । मग त्या चु-यासी सिरपाव दिला । अधिकारि देसायें चौघले पहिराविले ।। सर्वांसि आज्ञा दिधली ।। सर्व देसाय गावोंगाविं गेले ।। मग बहादुस्याने राज्य वसई केलें वरुषें ३५ ॥ या उपरांत कथा वर्तलि सही ॥ छ ।।

आतां नाईत्या रायाचि कुळि सांगेन ।। आबु नाखवे कोकणि राज्य केले वरुषें १२ ॥ तयाचा पुत्र पाणि सावंत ।। तेण्हे राज्य केले वरुषें १३ ।। त्याचा पुत्र हंबिरखांन ॥ तेणे राज्य केलें वरुषें २७ ॥ त्याचा पुत्र सुरंगन ।। तेण्हे राज्य केले वरुषें ३२ ।। त्याचा पुत्र नसिलखां ।। त्याणे राज्य केलें वरुषे ३६ ।। त्याचा पुत्र हंबिरखां ।। त्याणे राज्य केलें वरुषें ४० ॥ त्याचा पुत्र डफरखां ॥ त्याणे राज्य केलें वरुषें ३० ॥ त्याणे माहिम पालटिलें ।। तो ठाण्यास राहिला ।। त्या उपर मलिक धुरदार त्याणे माहिमा राज्य केलें वरुषे १०॥ त्याउपर सकसिदसीर आरबा भाद्रपद निरोधे ईजार ३५ ।। तत्समइं माहिमा राज्य सीर गुजराथिचा पातस्या सुलतान आह्मदस्या त्याचा पुत्र डफरखां त्यासि नामजाद केलि ।। माहिमं ठाणे घेतलें ॥ माहिमा ठाण्या कोट बांधिला ।। त्याण्हे राज्य केलें सही ।।छ।।छ।।छ।।

वरुषें २५ ॥ देव चरित्र डफरखान प्रमादला ।। तेधवां मुलना हाफिस काजी लोक माहाजन खलक मिळोन डफरखान कबरेत घातला ।। लोक घरोघर आले ।। राजा बरा जाणोन लोक फार दुःखि जाले ।। जर डफरखान पडला ।। मग माहिम भंगलें ॥ मग राज्य गुजराथिचें सुलतानास जालें ।। त्याचि पेढि सांगतों ।। पहिला सुलतान आलावदिन पातस्या शहर गुजराथ चांपानेर पाटण तखत अमदाबाज ।। त्याची तोगिलखां २ ॥ त्याचा सुलतान पेरोजस्या ३॥ त्याचा सुलतान गिलयादिन ४ ।। त्याचा सुलतान बादुरस्या ५ ।। त्याचा सुलतान आमदस्या ६ ॥ त्याचा सुलतान माहामद बेगिड ७ ॥ त्याचा सुलतान मुदफरस्या ८॥ त्याचे पुत्र ५ वाड सिकादिर १ बाधुरस्या २ माहांमदस्या ३ चांदखां ४ सुलतान आहमदस्या ५॥ हे पातस्या ।। मुदल कबज ।। सुरल मारिवाने सीदर ।। वजीर मारीबाने नहजर।।छ।।छ।।

त्या उपरांत बाहादुरस्या मीराचे विलाथे फकिरा मध्ये होता ॥ तेथें फरमान धाडोन आणिला ॥ मग वजिर रहिमा मिळोन छत्रें धरिलीं ।। बाहादुर आणि सुलतान या दोघांसिं दुवा सर्व माहाजन वैश्य वाणि वजिर प्रधान खलक सर्व मिळोन दुवा बोलिले जे हे पातस्यायें माहामद दोघे बंधु बुध असती ।। सही ।।छ।।

त्या उपर निका मलिक अंबर पातस्याही त्याणे वजिर बाहादुरस्याचा धरिला॥ ती खबर बाहादुरस्याला कळली ।। तेधवां बाहादुरस्यान हेजिब पाठविला ।। जर आमचा वजिर धरला काये म्हणोन ।। तो लवकर पाठवणे ।। नाहितर युद्धास उभें राहाणे ।। हें आयकतां निका मलिकें जाब केला ॥ जर जो वजिर धरला आहे तो देत नाहिं ।। तुह्मी काल येणे असेल तर आज येणे ॥ हा जाब आईकोन सुलतान आणि बाहादुर हकारले ।। वजिर उंबराव लस्कर ४५००० दक्षणे वरि चाल केलि ।। बाहादुर दिवान निघाला ॥ ही खबर निका मलिकासि कळलि ।। तेणे राज्य सोडिलं ।। यावत् दक्षणेचि पातस्याहि काबिज केली ॥ तेधवां निका मलिकाचा पुत्र स्याहुसेन बाहादुरस्यासि भेटला ।। शरण म्हणोन सलाम केली ।। पातस्या बहादुर खुसि जाला ।। त्या शाहुसेनाला नावाजिलें ॥ मेघडंबर सुर्यापान छत्रि दिधली ।। जवळ बोलावोन खेम घेतली ।। पाठ थापटिली ।। आणि नावाजिला ।। मग सिंद गुजराथ अहिनळवाडा पाटण उरफ चांपानेरेत तखत अमदाबाज माहाराज राजाधिराज सुलतान बाहादुरस्या देखिला ॥ अनाइति राया पैकिं लाविला ।। ठाणेकोकण साहाबाज उडंगण माहिम बिंबस्थान यावत् देश काबिज केला ॥ भोंगळ मारिले ।। अमर वसई खालि जाली ॥ अमर हवाले जाली ।। बाहादुरपुरा वसविला ।। खान हांटदळिं दिवान राहिला ॥ ते समईं खानसाहेबे हवालदार व जमीदार देसाये वर्त्तक पाटेल चवघले अधिकारि चवदा माहालाचे खापणि गावोंगाविंचे बोलाविले ।। सर्व रयेत आईकोन खुसि जालि जर पातस्या दिवान आला ।। तेधवां खानबाहादुर बोलता जाला जर विलाथिची जमी आदाये सांगावा ।। तेधवां अधिकारि हर पुरो राणे पैकिं जाब केला ॥ सर्व जमी सांगितली॥ चवदा प्रगाणे माहालें आदाये हिंसाब सर्वाहि दिधला ॥ खाने आईकोन सर्वांसि नावाजिलें ॥ विडे द्यावया आदरिले ।। खाने विडा हातिं घेवोन देवों लागला ।। तेधवां आगासिचे वर्तक उभे राहिले ।। विड्याला हात वोडविला ।। तेधवां माहि मचा राणेपैकिचा हरद पुरो अधिकारि बोलिला ।। जर खानसाहेब जाब जीसका मान उसकु बडे कों बडा ॥ तेधवां खाने हात आटोपिला ॥ पुसता जाला ।। जर प्रथम विडा कोण्हास ।। तें देखोन आगासिचे वर्तक अधिकारि यांसि वेवाद लागला ।। वर्तक म्हणति हम बडे ।।

ओझरतें [ उपंसरत् = ओझरतें ]

ओझें [ वाह्य = वज्झ = ओझ्झ = ओझं = ओझें] ( ग्रंथमाला)

ओटा १ [ उपष्टंभ = ओटा ] ( ओथंबा पहा)

-२ [ पोटः = ओटा. उपष्टंभः = ओटा ]

-३ [ प्रकोष्ठ: ] ( वोटा पहा )

ओटी १ [ उधस्= ओढी = ओटी ( बायकांची किंवा गाईची ) ] ( भा. इ. १८३४)

-२ [उपस्थ = उबठ्ठ = ओठ्ठ = ओठि = ओटी] ( स. मं.)

ओंठ [ ओष्ट = ओठ = ओंठ ] (स. मं.)

ओठंगण [ अवष्टंभन ] ( ओठंबा पहा)

ओठंवणें [ उत्तंभनं = ओठंबणें ] (भा. इ. १८३७)

ओठंबा [अवष्टंभ (टेंकू) = ओठंबा. अवष्टंभन=ओठंगण]

ओंडा [ उद्धनः = ओढा = ओडा = ओंडा. निधाय तक्ष्यते यत्र काष्टे काष्टं स उद्धनः ॥ ( अमरकोश ) ]
ज्या लांकडावर लांकूड ठेवून फोडलें जातें तें लांकूड म्हणजे ओंडा.

ओढ १ [ अवकर्ष = अउअढ = ओढ. अवकर्षक = अउअढअ = ओढा ] (ग्रंथमाला)

-२ [उदन्या (तृष्णा) = उडण्णा = ओढणी = ओढ ] पाण्याची ओढ लागली आहे, येथें ओढ शब्द उदन्या शब्दापासून निघालेला आहे. ( भा. इ. १८३४)

ओढगस्त १ [ उपधाग्रस्त (ना.) = ओढगस्त ] उपधा म्ह० खोटेपणा. त्यानें ग्रस्त जो तो. ( भा. इ. १८३४)

-२ [ अपकृष्टावस्था = ओढवस्त, ओढगस्त ]

-३ [ अपकर्षग्रस्त = ओढग्रस्त = ओढगस्त. ग्रस् १ अदने ]

ओढणी [ उदन्या ] (ओढ २ पहा)

ओढल [ आकृष्ट = आउड्ढ = ओढ. ओढ + ल (स्वार्थक) = ओढल (ला-ली-लें)] आवह् धातूपासून हि ओढल शब्द निघतो, परंतु त्याचा अर्थ निराळा. ( भा. इ. १८३४)

ओढवस्त [ अपकृष्टावस्था ] ( ओढगस्त २ पहा)

ओढा १ [ उद्ध्य: ( a river) = ओढा ]

-२ [ अवकर्षक ] (ओढ १ पहा)

-३ [ व्यवधा (आच्छादन ) = ओढा ( औषधाचा)]

-४ [ उपधा (वर ठेवणें ) = ओढा (औषधाचा ) ] (भा. इ. १८३४)

ओढावणें [ उपधावन = ओढावणें ] जवळ येणें. ( भा. इ. १८३४)

धौंडि नायक, पौतमक्ष-गोत्री, त्रिप्रवर, यजुश्याकि, देशस्त, शामक्षेत्रकर, कुळस्वामिण यकविरा, सेनादिपति, कुळगुरु शेषवंशाचे, वतनदार पसपवलि, वसइचे स्थळगुरु, सांडोपारवाडि वतन ईनाम बाहदरस्या पादशायाचा, वैद्यराज बादश्यायाचें, रामनायकपासोन ३ तीसरि पेढि ।। व तथा आंबनायक कावळे, यजुशाकि, देशस्त, पैठणकर, गोत्र भारद्वाज, पंचप्रवर, कुळस्वामिण येकविरा, सरदेसाय चवदा प्रगाण्याचे, वतनदार पाहाडग्रामाचे, ईनाम श्रीबिंबाचे, वृतिस्थळ मालाडखापणे, कुळगुरु सोमसूर्यवंशांच, रघुनाथपंतापासोन चवथि पेढि ॥ केशव रामाचार्य देवधर, प्रधान, यजुशाकि, पैठणकर, गौत्र सारंग, पंचप्रवर, कुळस्वामिण येकविरा, राजप्रधान ।। व विठोबा नायक छत्रे, यजुशारवी, देशस्त, सौनक गोत्र, त्रीप्रवर, कुळस्वामिण योगेश्वरी, वृतिवंत मुंबैचे।। वामन पंडित चामरे, भार्ग वगोत्रि, पंचप्रवर, यजुशाकी, देशस्त, पैठणकर, पुरोहित राजवंशिकाचे, वृतिवंत कांबेठाणेचे ।। आणिक वृतिवंत ठाइंठाईचे देशस्त व गोंवर्धन व गांधर्विक ।। ह्या समस्त विप्रांचे संमते हा धर्म सांगितला ।। ते समई नायकोराव मालाडचा देसाय, व जिवाजी देसला मरोळचा, दादसावे आगासिचे, पोस ठाकुर बेलवडिचे, दादचुरि केळवेचे, रतनसावे मुळगांवचे, केशव पाटेल दादरुत, माहिमचे रामपाटेल नाम राउत, देवचोरघे पापडिचे, सोमजी ठाणेकर, विठोजि सुतार वडकर, बाबु राणा, रघु पुरो मुकुंदप्रभुचे, मुख्य नामांकित द्रव्यवंत व समस्त आद्य पेढिजाद यांस सर्वांस धर्म सांगितला ॥ मानला ।। फार संतोषि जाले ।। कुळगुरुस अर्ध्यपाद्यपूजा केली ।। वस्त्रें अळंकार दिधलें ।। सर्व ब्राह्मणास यथापत्र दक्षणा वांटिल्या ॥ क्षेम आलिंगने जालीं ॥ पहिरावण्या येकमेकास संपादिल्या ।। त्या सांकल्य सांगतां लेख फार होईल ।। हें सर्वं केशवाचार्य हस्ताक्षर वंशपध्यति या संमति पूर्ण जाली ।। संवत् पंधरासें पांच व श्रीराजेंद्रचक्रचुडामणि-शाळिवाहन शके एकसहस्त्र व तीन वरुषें सत्तर माहे फाल्गुन वसंतरुतौ हा संप्रदायें माहालजापुरि मिळोन महजर सर्वांसिं दीधले ॥ व हें वंशावळि लीहविली या उपर दुसरा वृतांत जाला असे तो लेख आतां सांगतों या प्रतिवर ते हि प्रत चढेल ते आइकाः ।। छ ।।

त्या उपरांत सोई ठाकुर व शिव ठाकुर हे दोघे देसले जाले ।। तेधवां पोईसरकर पालवण येकसारकर कडुपण न ले च ह्मणोन नातवा भाचियास दीधलें ॥ त्यासि वृत आंकुलवलिची जाली ।। म्हणोन कडुपदअंकुल-वारिस आलें ।। मग नवसारिये दिवान फिरले ॥ तेणें सर्व आपलि सत्ता केली ।। सीव ठाकुर व सोईठाकुर देशले नेले ।। मालाडखापणें मरोळखापणें ईले–पाडलें सत्तावन गांव ५७ त्याचा खंड घेवो आदरिला आधिकारि चौघले नेले ॥ मग सर्व मिळेान नवसारि खालिं विलाथ माहिम यावत् ठाणे-कोकण चवदा माहाले दोन खापणे प्रगणें १४ या विलाथिचा सीध वो भरिला ॥ माहिमचं राज्य लाहुरशासिं जालें ।। तें राज्य लाहुरसें माहिमा केलें वरषें २ ॥ मग देसल्याचि कुळि यका पासोन येक ॥ शीव ठाकुराचा कान्ह ठाकुर ।। त्यासि पुत्र २ ।। वाड पुत्र देव देसला ।। धाकुटा वाल्ह देसला ।। याचि वंशावळि ॥ देव देसल्याचा पुत्र बाण देसला ।। त्याची माता केमाई ॥ तिचा पुत्र नाउरचे ठायाचा आईतोळा ।। त्याचें नावं नाग म्हातरा ।। या ठायां आला ह्मणोन ह्मातारेपण पालटलें ॥ नावं ठाकुर जालें ॥ त्याचा पुत्र परसोजी ।। बाण ठाकुराचा पुत्र शीव ठाकुर ।। तो दिगंबर जोगियाचा प्रसादु ॥ त्याचा पुत्र कान्ह ठाकूर ॥ त्याचा बाळ देसला ॥ त्याचा हरीपाळ देसला ॥ त्याचा कान्ह देसला ।। त्याचा गणपत देसला ।। तो गणपत देसला देसलिक हरठाकुरासि वीकित होता ।। तेधवां पालवणकर पोईसरकर आंकुलवलिचे कडु ।। गोंद राउत आंब राउत ।। येकसारकर देसला पोस म्हातरा ।। कांधवळिचे चोधरि समस्त व ब्राह्मण पोस नाईक व आचार्य यैसे समस्त घेवोन गणपत देसल्याचे घरि येवोन हर देसल्यान बरवा मुहूर्त पाहोन गणपत देसल्याचे घरि गेले ॥ पाहाडकर व पसपवलिकर समस्त मिळोन पाट पासवडिला ॥ गणपत देसला पाटावर बैसविला ॥ समस्तें म्हणितलें जर ही देसलिक तुह्मांसि च उक्त, तुह्मी असतां दुसरा कराल तेघवां आमचे वृंद वेर्थे ।। ह्मणोन अक्षता लाविल्या ।। ब्राह्मणि आशिर्वाद दिधला ।। मग सर्वांहि ह्मणितलें जर कढु पालवणकर देसले रहीत या सर्वांहिं गणपत देसला मानावा ।। याचे शब्दाखेरीज जो होईल तो देसा खेरीज ।। ऐसें बोलोन मुख्य देसायाहि गणपत देसला जोहारिला ॥ मग समस्तांहि जोहारिला ।। हरदेसाय व समस्त देस पालवणकर कडु समस्त मिळोन गणपत देसल्या गंधाक्षता भरिया ।। ब्राह्मणे आशिर्वाद केला ॥ समस्तांहि नमस्कारिला ॥ ऐसा गणपत देसाय देसला जाला ।। समस्तांसि टीळा विडा जाला ।। आज्ञा मागोन देसले घरोघरि गेले ।। या उपर माहुलिचे राणे पैकिल कान्होजी ३०० मनुष्यांसि मरोळास आला ।। पाणि सांवतासि भेटला ।। स्थळ मागता जाला ॥ जर आपण राणे पै कि ।। राज्याचा आधकारी आपण ।। येथें राहोन आपल्यास ठिकाण घर बांधावयास जागा घोडसाळ आणिक साहार पाखाडि ।। आहारवडि आंतिचा पदक त्याची कंन्या तिचे उदरि पुत्र दोन जाले ।। ते परवंशा ब्राह्मणाचे ।। केशवरावाचे प्रधानाचे ।। त्यासि ब्राह्मणें संध्यासूत्र सांगितलें ।। त्या दोघां पासुन वंश चालिला ।। तो सांगितला असे ।। सांप्रत वंश ह्मणोन नामाभिधान परबिज ।। छ ।।

पश्चम-देशीं गुजरात प्रांति खंबैत परियंत उत्तर हेंदुस्थान राठवड देश घेतला ।। या रितिन ते राजे सूर्यसोमवंशि ब्रह्मक्षेत्रि ।। परब्रह्म उत्पन तयाचं वंशि ।। जाणुन ब्रह्मक्षेत्रि म्हणिजे तयांचा नेम ।। कुकुटशब्दापासोन उठावें ॥ शौच्य स्नान संपादावें ।। देवपुजन नित्यकर्म आचार्य-संयुक्त पंच ब्राह्मण-संयुक्त भोजननैवेद्य ब्राह्मण-उचिष्ट ।। धर्म-निति-शास्त्र अनुमत्तें पंडितमुखीं न्याय संपादावा ।। हा खटाटोप करायास पुराण प्रत्यहि आयकावें ।। ऐशा प्रसंगि यवन आपुले समुदाई युद्ध करायास संनिध होउन कावित्रें करून हेर काढुन या ऐशा प्रसंगिं राज्यास मारावें व राज्य हिरोन घ्यावें यैसें करून बहुत देश नेला व आपला केला ॥ हें पाहुन दुस-या राज्याहि आपले पुरोहितीं मजकुर केला जर आचार्य आपले हस्तीं पुजाविध संपादुन श्रेय राजयांस द्यावें ।। साहसहस्त्र मुस्तेद होउन आपले मंडळिकीं मिळोन भोजन संपादावें ॥ येक मात्र स्नान ।। खुणेस यज्ञोपवित ॥ राणे ठकर सींग इत्यादिकीं शस्त्र कमर बांधुन भोजनास बैसावें ॥ यैसा नेम केला ।। ते समइं म्लेंछाचे तयांसि चालत नाहिं ।। मागें बहुत युद्धसंपादिलीं ।। म्लेंछ तहास आणिले ॥ जागोजागेचे राजे आपले वळकटिन तुर्क इरिस आणिले ।। परंतु दिलिपतितक्त तयांचे हस्तिं पडलें ।। तेधवां तह जाला ।। जर रजपुत्रांचि कंन्या यवनास द्यावि ॥ वाम अंगुष्ट कुकुंमटीळा सवा फत्तेसिंगि राजमहाराजनाम तयां कुळिं त्याहि करावा ॥ ते समइं तों छत्रधर सार्वभोम नाम तयास ।। या रिती उभयराज्य येकमत्तिं वर्तुं लागलिं ।। ऐसा संकळित मात्र स्वज्ञा ।। कां जर बहुत देशदेशिंच्या कथा लीहितां फार विस्तार होईल ।। या मध्यें बहुत पेढ्या तुर्काच्या गुजरल्या ।। यैसे प्रसंगि धर्म शंकराचार्यी रक्षिला ।। श्रीगेरिस मठ स्थापिला ।। दुसरा मा + संप्रदाय मठस्थापना श्रीपाद कनोजि ब्राह्मण मठाधिकारि व धर्मरक्षणार्थ शंकर अवतारी दक्षणप्रांति राहिले ॥ कानडा रामराजा कुदुबश्या तयाचा पाळेकर असतां दैवि इछा पंचवरुणा मध्यें वैर उत्पन्न होतां नवा लक्षाचि सैनिक समागमे असतां तया हस्तें मृत्य जाला ।। सेवट ठीकाणे ठिकाणी जे जेथे होते ते राज्य अधिकारि जाले ।। यैशा कथा वर्तल्या ।। सर्व देश बहुत राजे जाले ।। ते शाहाणव कुळिंचे ॥ तुव्हेरि भोसले चव्हाण जाधव घोडपडे दाहाबाडे काबरे बुधले कवाड इत्यादिक जागोजागि पाटलिका देसमुख्या वतनदार जमीदार ठीकाणदार ते तयाचे मंडळिक राजे च जाले ॥ या आपले देशिं देसाये पाटेल चोधरी वतनदार इजारदार महालदार कुळावि कुळुबि म्हतारे चवघले साहाणे ।। ऐसे रीतीन उद्यमी ताड-माड-सरा काढायास राउत सिंधे पैकि आचार धरिला।। कितिक कडु म्हातारे पाटेल चोधरि चोरघे ठाकुर परभु ऐशा नवकुळया हा उदिम धरिला ।। नीमित्या यां शस्त्रधारियांस कबिले वाढले ।। उपार्जित थोडि ।। समुदाय खर्चिस वतने न पुरत ॥ या करितां हा उद्यीम धरिला ।। कौळी सवे सावे चूरी चोधरी राउत वर्तक म्हातारे देसमुख नायक भोईर माळी या बारा कुळ्या ।। याहिं वाडिमळे-केचा उदिम धरिला ।। कोळायसिलायचे कुळिंचे यांहि सिल्पिक उदिसि आणिक दुसरे मध्यें प्रवेशले ।। पुरो राणे दरणे प्रभु याहिं कारकोन-सत्त धरिले ।। शेषवंशि बहुत कुळे ।। शोमवंशि देशले म्हतारे नायक रुत राउत चोधरी पाटेल वर्तक पुरो ठाकुर साण्हे कौळी माळी सुतार दरणे पुरो यात हि असत ॥ यैस्या या कुळया ।। या समंति कृषि धरिली ।। हा संप्रदाय निराळा जाला ।। सेतिसंप्रदाये निराळा ।। कांसार संप्रदाय निराळा ॥ तांबट पोगार निराळे ।। लोहार गाडघडे निराळे ।। बाहारे निराळे ।। मासि नीराळे ।। वैति नीराळे॥ कोळि सोनकोळि नीराळे ॥ ढारेकोळि नीराळे ।। आगरि खुम नीराळें ॥ खारु नीराळे ।। डोखळें निराळे ।। सर्वा वर्णावर्ण नट भाट बुरुड चर्मक अंत्यज जाति ॥ यास सर्व माराष्ट्र ।। सर्वांस ब्राह्मण श्रेष्ट ।। वर्णभेद, गोताचि कर्मे भिन्न, वर्तणुक आचार भिन्न, पहिराव भूषणे भिन्न, भाषा भिन्न ।। भीन्न भीन्न देशिंचे देशाचार आहेत ।। कुळाचार आहेंत ॥ वंशाचार आहेत ॥ देवशास्त्राचार आहे ।। तो श्रेष्ट व कुळाचार देशाचार श्रेष्टे ॥ श्लोक ॥ स्वधर्मे परमं श्रेष्टं परधर्मो भयावहः ।। ऐसे हे भगवद्गीतेचें वचन ॥ ते असें ।। जर आपआपले बर्मि असावें ।। गुरुवाक्ये गुरुसिं मानावें ॥ देव गुरुरुपें सर्वांसरक्षिता ॥ सुख देता ॥ दुष्कर्मे दुर करिता ।। अंति सायुज्यता मुक्ति देता ।। तर हा धर्म सर्वधर्माचा जीव ।' मुळधर्म माराष्ट्र स्नान गुरु-उपदेश मंत्रजप प्रत्यहि करावा ।। जे गुरु संख्या मांगेल त्या प्रमाणें सूर्यास नमस्कार सूर्यव्रत आचरावें ।। विशेषें करोन सूर्यवंशि व सोमवंशि गणेशचतुर्थि संकष्टि यथानेमे कराव्या ।। शेषवंशिं सोमवार-व्रत महादेवाचें करावें ।। कुळस्वामिची तीथ यथानेमे उपोषण ब्राह्मणहस्ते पुजन तयांस आमान्य दक्षणा द्यावी ।। कामिकव्रतें आचरावी ।। वार्षिकी नवचंडिका उपोषणे करावी ॥ घटस्थापना ब्राह्मणभोजने घालावीं ।। जातीभोजने घालावी ॥ सोहोळं गर्भाधान पुंसवन चौळ चुडाकर्ण मंत्रउपदेश व्रतबंध विवाह महोत्छाव कीलालकर्म गृहशांतिक गृहप्रवेश विद्यारंभ वाणिज्य कृषि सर्व हि कर्मे प्रारंभ ॥ श्रीगुरु कुळाचा ।। व स्थळगुरु स्थळाचा।। तीर्थगुरु तीर्थिचा ।। त्रिगुणात्मक गुरुमूर्ति ।। ब्रह्माविष्णुमहेश इति त्रिगुणात्मकरुप ।। परब्रह्म परमेश्वर अनादिरुप परमेश्वर याखिला विरंचि श्रृष्टि । हा धर्म सर्व-ब्राह्मणअनुमत्ते नायकोरावास व सर्व समुदायाम संनिद्ध ।। हे सर्व महाजन ।। हे वाग्वोत्तरी ।।

ओ

ओकणें [ आवच्= आऊक = ओक. आवचनं ओकणें ] बोलणें. (भा. इ. १८३४)

ओकल (ला-ली-लें) [उक्त वच् निष्ठा + ल (स्वार्थक)= उक्क + ल = ओकल (ला-ली-लें ) ] ओकला म्हणजे बोलला. तो काय काय ओकला ? म्हणजे तो काय काय बोलला ? ( भा. इ. १८३४)

ओकसा बोकशी [ बुक्क कुत्र्याप्रमाणें शब्द करणें ] (भोकणें पहा)

ओ का टो [ उ ११ शब्दे ( आवाज करणें ) + ट: किंवा ठ: (एक प्रकारचा आवाज) = ओ का टो ] अजून त्याला ओ का टो करतां येत नाहीं म्हणजे नीट शब्दही उच्चारतां येत नाहीं. ( धा. सा. श. )

ओकारा [गृ ६ निगरणे. उद्गार = ओकारा; उद्गारिका = ओकारी. उद्गरणे वमने उद्गार: (अमरकोश)] (धा.सा.श.)

ओकारी १ [उद्गारिका ] ( ओकारा पहा )

-२ [ अवक्रिया = ओकारी. अवक्रिया नाम तिरस्कार ]
मला त्या गोष्टीची ओकारी आली.

-३ [ वमकारः - रिः = ओंकारी, ओकारी ] Making vomiting.

ओंकारी १ [ ओंकारिका = ओंकारी. ओंकार: म्ह० कुरकुर करणें ] मला त्या माणसाची ओंकारी आली म्ह० त्याजबद्दल मी कुरकुर करूं लागलों.

-२ [ वम्कारः - रिः ] ( ओकारी ३ पहा )

ओकें १ [ ओख् १ शोषणे. ओख्यं = ओकें ] नाक नथेवांचून ओकें दिसतें म्ह० शुष्क दिसतें. ( धा. सा. श.)

-२ [अवमुक्त taking off of garments, ornaments etc. = ओकें ] नाक ओकें दिसतें म्हणजे नथ काढून ठेवून नाक मोकळें दिसतें.

ओक्साबोक्षी, ओक्साबोक्षीं [ उक्ष् १ सेचने. ( आ + उक्ष्) ओक्ष् to sprinkle. ओक्षव्योक्षम् crying so as to sprinkle the chest with tears] ओक्साबोक्षीं रडणें. ( धा. सा. श. )

ओंगण, ओंगणें [ अंज् १० आप्यायने. अंज = ओंग. अंजनं = ओंगण, ओंगणें ] ओंगणें म्ह० वंगण लावणें. ( धा. सा. श. )

ओंगळ [वि + अमंगल = व्यमंगल = ओंगळ ] (धातुकोश-ओंगळ पहा)

ओंगळवाणा [ अमंगलवर्ण: = ओंगळवाणा ]

ओंगाई [उप + गै to sing to ] आंगाई ओंगाई बाळाची मंगाई.

ओचकारा १ [ अव + स्कर: = ओचकारा ] (धातुकोश-ओचकार २ पहा)

-२ [ व्रश्च + कृ = ओचकारा] ( धातुकोश-ओचकार ३ पहा)

ओचा १ [उत्संगः = ओचा. स = च ]

-२ [ उच्चय = उच्चअ = ओचा = ओंचा ] (ग्रंथमाला)

-३ [ अवचय = ओचअ = ओचा ] अवचय म्ह० वस्त्राचा पायघोळ. ओचा खोवणें म्ह० पायघोळ वर बांधणें. (भा. इ. १८३३)

ओच्या [ आहोस्वित् = होच्चिअ = होच्या = ओच्या (निपात) ] (भा. इ. १८३४ )

ओज [ ऊर्जा = ओज ] घराची ओज आंगण सांगतें.

ओजवणें [ ओज् १ सामर्थ्ये ] ती मुलगी ओजवत् चालली आहे म्ह० तिला तजेला येत चालला आहे. (धा. सा. श.)

ओंजळ १ [उदञ्जलि ( the hollow palms raised up ) = ओंजळी, ओंजळ ]

-२ [ अंजलि = ओंजळ ] (स. मं.)

हें खरें च साक्षेस येतां लोहिक यांस जे त्या कढय मध्ये प्रवेश करवावा ॥ हा शब्द सर्वांस मानला व राजयाचे चित्तीस आला ।। लोहोक्यांहीं मानिला ॥ ते समइं सर्प आहे घटा मध्यें हे लोहिकि यांचे गुरुन बोलिलें ।। ते राजयाचे चित्ती आलें ॥ व राजयान राणिस अवलोकिलें ।। उभयता समजलीं ।। राजयान श्रीशंकराचार्यजि यां प्रति ह्मणितलें जर आतां तुह्मी सांगा ।। कीं सांगितला शब्द खरा करा ॥ तर वृतिचे स्वामी ।। हें आइकोन श्रीशंकराचार्य हिरण्यशुक्त ह्मणोन अक्षता घटा वर टाकिल्या व आपले मुखवचनि श्रावकगुरुस पुसिलें जर या घटांत काये असे ॥ तरी तो ह्मणे सर्फ फणिधर कृष्ण असे ।। हें आईकोन राजयास व राणिये प्रति व समस्त प्रजे प्रति ह्मणितलें जर लोहोकें असत्य ह्मणितलें ॥ घटामध्यें नवरत्नाचा हार असे ॥ हें आईकोन राजाराणी विस्मित जालीं ॥ ते समइं श्रीशंकराचार्यीं ह्मणितलें जर भूदेव वचन खरें घट सोडुन पाहावें ॥ राजयान आज्ञाशब्द ह्मणितला जर तुझी घट सोडावा ॥ सत्वर सोडिला ॥ मधुन नवरत्नखचित हार काढिला ॥ सर्व जनि देखतां जयजयकार जाला ॥ राजाराणि फार संतोषली ॥ येवोन चरणि लागलीं ।। शंकराचार्ये अस्वासिलीं ॥ सत्वर राजसत्तेन सेवकांस आज्ञा केली ।। जतीः लोहकें: श्रावकधर्मिक गुरु–समुदाय: तैल कढयेत घालविले ॥ ऐसे दंडस्थानि केले ॥ बहुत राजे शंकराचार्य श्रुद्ध केले ॥ स्वधर्मि रक्षिलें । ब्राह्मण वृति स्थापिल्या ।। वर्णावर्ण भेदाभेद निराळेनीराळे अनुमत्तें ॥ वेदिककर्म विप्रासि ॥ पौराणिकमंत्र व्यांशोक्त क्षेत्रियांसी ॥ तांत्रिक पध्यत शुद्रादि करोन ईतर ज्ञाति अष्टादशपर ।। लोभक प्रलोभक क्षतार यांस ब्राह्मणवचनि कर्म तें मान्य ।। ते शब्दीं देविरुप तयास मानावें ॥ ब्राह्मणहस्ते पूजा ।। पार्थिव विष्णु शिव सूर्य गणपति अंबाघट यंत्र ब्राह्मणहस्तें पूजाविध करावी ।। पूजा आराध्य दैवताचि संपुर्ण मंत्र-पुष्पांजुळी संपादुन ब्राह्मणपुजन करावें ।। आमान्यदक्षणा दानसंकल्प सोडुन ।। विप्रचरणअंगुष्टोदकतीर्थ घेउन ग्रहस्तें अभिवंदन करावें ।। सर्वग्रहि संप्रदा।। त्रित्रीआच्मनि सर्व शुद्ध होतीं ।। येक मासाचें प्रायेश्चित टळे विप्रोदको ।। सामासाचें प्रायश्चित जाये स्थळगुरुचरणोदकीं ।। संवत्सराचें प्रायेश्चित जाये कुळगुरुचरणोदकें ।। तीर्थगुरुचि तीर्थी महिमा ।। स्थळगुरुचि स्थळी महिमा ।। कुळगुरुचि सर्वत्र महिमा ।। जाणुन कुळगुरुस न विसरावें ॥ तयास बहुत मान्य असे ॥ हे कथा धौंडिनायक सांडारे व तथा आंबनायक कावळे याहि मुखवचनि नायकोराव देशाय आद्य करोन ग्रहस्त–समुदाय विप्रसमुदाईकास श्रृत केलि ।। हे आईकोन नायकोराय आद्य करून श्रीकुळगुरु शोमसूर्यवंशाचे व शेषवंशाचे यासी ह्मणितलें ।। जर वरवि कथा श्रुत आह्मास केलि ।। तर सेवट आमची यें गोपवितें छेदिलीं ।। तांडल्या करितां व उभयवंशि वैर वाढुन परस्परें युद्ध करून कुळक्षय केला ।। प्रतापश्या मुक्तेश्वरिं स्नानास जातां आंधेरिस देशक मिळोन मारिला ।। आमचे जातिचीं यज्ञोपवितें छेदिलीं ह्मणोन ।। व पोशनायक स्वामिचे वंशिकाचे चांपानेरी जाउन सुलतान दिनास सांगुन जर कावळयाचा वंश शमला ।। आह्मी भाचे त्याचे ।। त्यासि वृत ईनाम आह्मास पावे ।। या रितीन पत्रें घेउन आले ।। सरदेसाई-पदमदें मस्त होउन दुःकर्में केलिं ।। तीं तुह्मास ठाउकि ।। जाणुन देसक मेळउन त्यास मारिलें ॥ त्याच्या स्त्रिया हि पाहाडिन गृहास अग्न लाउन त्या मध्ये निमाल्या । येक यका बंधुचि स्त्रिस गर्भ ।। आगासिकर गौतम–गोत याचि कंन्या ते माहिमास नळदव याचे गृहि राहिली ॥ तेथे ते प्रसूत जाली ।। तयाचा विप्रवंश हेमटे तेथे असेत ।। यैसि ब्राह्मणहत्या व ब्रह्मस्त्रिहत्या व राजहत्या या आमचे शिरीं जाल्या ।। व पुरो पैकिं राणे पैकि दरणे पैकि प्रभु पैकि सूर्यवंशियांचिं यज्ञोपवितें गेलिं होति तर तुह्मी तयांस मंत्र-उपदश केला व आह्मास नाहिं ।। तर याचा निर्वाह करा।। सर्व ब्राह्मणमंडळिक असा ।। ऋषिवर्य ।। या उपर समस्त कुळादिक ग्रहस्तजात आहेत ।। तर हा आमचा मजकुर नीट करुन दिजे ॥ हें वचन धौंडिनायकें व आंबनायकें नायकोरायाचें आयकोन प्रतिवचन केलें ।। जर पुरातन कसें स्थापायास बहुत द्रव्य पाहिज ।। जातशुद्धतेस ।। कां जर शास्त्र मार्ग ।। द्वादशवरुषें क्रमलीं ।। येक प्रायश्चितास ।। ह्मणजे तो निराळा मंडळिक जाला ।। तर येथे दोहा शता वरुषाचि गणणा जाली ।। तर सत्यमेव आयिकाल तर शैयाद्रिखंडिचे संमतें शास्त्राचे आधारें श्रीशंकराचार्यजगद्गुरुहि जैं कर्म स्थापिलें असे, यावत् श्वेतबंधरामेश्वरा पासुन यावत् काशि व द्वारका श्रीतुळजापुर परियंत, मध्यें देश पुंण्यक्षेत्र, देवांचि दशावतारिक जागा, माहाराष्ट्रधर्माचें स्थान ।। कोटि तीर्थाचें महिमान ।। येथें हा धर्म ।। कल्की नारायण अवतार धरिल।। तेथ परियंत राहेल ।। दुसरे देश केवळ म्लेंछमये होती ॥ ब्राह्मण पंचायतनाचे नावं विसरती ।। येउन याहि देशिं मीसळती ।। व या धर्माचा द्वेष करितील ॥ कित्येक आपले त्या च प्रमाणे होतिल ।। या स्तवं धर्म सुगम शास्त्रधारिकांस स्थापिला तो सर्वीं आईका चित्त देउन ॥

ऐ

ऐक ! [ अतिगमय् (to patiently let pass, to wait) = अइक अँ = ऐकें = ऐके = ऐक ) wait, bepatient. क्षणभर ऐक म्ह० थांब.

ऐट, ऐटा १ [ अतिष्ठा = अइष्ठा = अइट्टा = ऐट.
ऐटा = सर्वश्रेष्ठपणा ] ( धातुकोश-ऐट १ पहा)

ऐटा २ [ अट्टा ] (धातुकोश-ऐट २ पहा )

-३ [ अट्टा (उद्दाम वर्तन ) = ऐटा ]

-४ [ अट्टा overbearing conduct = एटा ] मोनियर बुइल्यम् अट्टा या शब्दाचा अर्थ overbearing conduct असा प्रश्नचिन्ह करून भीत भीतच देतो. परंतु तसा त्याचा अर्थ आहे हैं मराठी अर्थावरून स्पष्ट आहे. (भा. इ. १८३६)

ऐतोजी [ अतिथि ( ऋषिनाम, क्षत्रियनाम ) = ऐतोजी—वा ]

ऐरणी [ अर्याणी = अयरणी = ऐरणी (पूजन ) = अहिरणी (महीरणी ) किंवा आचार्याणी = आयरणी =ऐरणी ]
मातुलानी = माउलणी = मावळाणी = मावळाण = मावळण
मातुल: = माउळा = मावळा.
मातुली = माउली , मावली, माउली.

शक लोकांत मंद म्हणून एक वर्ण होता. त्या शब्दाचें स्त्रीलिंग मंदानी. mandane हा शब्द ग्रीक इतिहासकार जो Herodotus तो देतो. ही मंद लोकांची राणी, हिनें kyrus ऊर्फ कुरुस, पर्शु लोकांचा राजा, ह्याचा पराभव केला. ह्या पराभवांत कुरुस् वारला.

शेटाणी हा शब्द इंद्राणी शब्दासारखा आहे. इंद्र, इंद्राणी; तसें, शेट, शेटाणी. श्रेष्ठिनचें स्त्रीलिंग श्रेष्ठिनी. त्याचें मराठी (सेट्टिणी ) शेटिणी, शेटीण असें व्हावें व होतें. परंतु शेटाणी हें रूप कांहीं श्रेष्ठिनीपासून निर्वचतां येत नाहीं. हा आनी प्रत्यय संस्कृतांत तरी आला कोटून ! वैदिक भाषेत इंद्राणी शब्द आहे. वैदिक भाषेंत तरी हा प्रत्यय आला कोठून ? हा पूर्ववैदिक स्त्रीलिंगाचा प्रत्यय आहे. महार्याणी = महीरणी. (भा. इ. १८३२)

ऐशी - तो आला म्हणजे त्याची ऐशी पूजा करतों = यदा स आयास्यति तदा तस्य अतिश्वीं पूजां करिष्ये. श्वानं अति अतिश्वी = कुत्र्याहून हि जास्त. ऐशी ह्या शब्दाचा ईदृशी या शब्दाशीं येथें कांहींएक संबंध नाहीं. (भा. इ. १८३४)

ऐस (सा-सी-सें ) [ अतिशय =ऐस ( सा-सी-सें ) ]
ऐसा वडवला = अतिशयितं वधितः
ऐशी दारू प्यालों = अतिशयितां मदिरां पीतवान्. 

ऐस ( सा-सी, शी-सें ) [ अतिशयित greatly excessive = अइस (सा-सी-सें ) ] ऐशी खोड काढली म्ह० अतिशयित खोड काढली. अतिश्वी lower than a dog. ऐशी फजिती contempt lower than that shown to a dog.

ऐसा [ अंजसा ( शीघ्रे ) = अंयसा = ऐंसा ] तो ऐंसा पळाला = सः अंजसा पलायितः (भा.इ.१८३४)

ऐसीं [इदृशानि किंवा एतादृशानि ] (ज्ञा. अ. ९ पृ. ५ )