आठवणें [ अर्थ् १० उपयाञ्चायाम्. अर्थय = आठव. अर्थयति = आठवणें ] देवं अर्थयति = देवाला आठवतो. ( धा. सा. श. )

आठी [पाची पहा]

आड [अंतर् = आड. तस्य अंतर्= त्याच्या आड. द्विदिवसांतरित = दोदिवसाड हींव ]

आड(विहीर) [ अवट = अअड = आड ] (ग्रंथमाला)

आँड, आड [ अंधू: - आँड, आड ] विहीर.

आंड काढणें [ अंडकर्षण = आंडकाढणें ] बडवणें (भा. इ. १८३६)

आडकी [ अर्द्धिकी = आडकी ( a small coin) ] गुरू अडकीचे तीन.

आंडकुली [ अंड + क + ल = आंडकुल (लें, ली ) ] पोराचें लहान अंड.

आडखळणें [ अंतःस्खलनं = आँडखळणें = आडखळणें. ह्या खळण्याचा (स्कंदनं = खळणें ) शीं संबंध नाहीं. ] (भा. इ. १८३६ )

आडगांव [अंतर्ग्राम = आँडगांव = आडगाव = आडगांव = उपग्राम. ] ( भा. इ. १८३३ )

आडत [ आट्टपात्य ( अट्टपति = बाजारचा मुकदम = आडआती = आडती = आडत ] आडत म्ह० बाजारच्या मुख्याला व्यवहारार्थ द्यावें लागणारें द्रव्य. (भा. इ. १८३६)

आडदीठ [ दृश् १ प्रेक्षणे. अर्धदृष्टि = आडदृष्टी=आडदीठ. दृक = डक = टक. भपकदृश = भसकदिशी ] (धा. सा. श.)

आडदृष्टि [ अर्धदृष्टिः = आडदृष्टी, आडदीठ ]

आडनांव [अंतर्नाम = आँडनावं = आडनाव = आणनाव= आण्णाव. आडनांव म्ह० उपनाम. अंतर्= उप (भा. इ. १८३३)

आडनीड १ [ अर्धस्निग्ध = अड्ढनिड्ढ = आडनीड ] तो आडनीड वागतो = सः अर्धस्निग्धं वर्तते। ( भा. इ. १८३४)

-२ [ ऋध् ४ वृद्धौ. अर्धन्यर्ध = आडनीड ] ( धा. सा. श. )

आडवाप्या [ अर्धवप्तृक्र: = आडवाप्या] लहान तरुणाला अडवाप्या म्हणतात.

आडवुड [ वृध् १ वृद्धौ. अर्धवृद्ध = आडवुड ] [ धा. सा. श. ]

आडमाप [ अर्धमापन = आडमाप. अर्ध म्ह० दीड ( निम्मा नव्हे) ] आडमाप म्हणजे दिडकें माप. ( भा. इ. १८३३)

मग म्हणे वीचित्रविर्य ।। बोलिला उत्तर ।।
मज अर्पिजे हे नागर ।। सुलोचना ॥ ७७ ॥
मग विरुपाक्षासि वृत्तांत सांगितला ।। वीचित्रविर्य भेटविला ॥
सोहळा पांच दिवस संपादिला ।। मग महेश गेला कैलासा ७८
सुलोचना आणि वीचित्रविर्य ।। गृहिं आलिं वधूवर्य ।।
भृगु सुखि देखोनि सौंदर्य ।। सुलोचनाचे ।। ७९ ।।

सूर्यवंशीचे नृपवर ।। जे प्रतापि महाधनुर्धर ।।
नांदति पूर्व दिसे साचार ।। महाबलाढ्य ।। ८० ॥
क्षेत्रियां माजि पंचानन ॥ समरंगणि महादारुण ।।
कीर्ति दिगंतरि तयांजि जाण ।। वाखाणिली असे ।। ८१ ॥
ते पवित्र पुण्यसिळ ।। ब्रम्हार्पणि औदार्य केवळ ॥
ज्यांचि कीर्ति परम विमळ ॥ चालत असे ।। ८२ ।।
दैत्य निर्दाळुनि समग्र ॥ राज्य भोगिती पवित्र ।।
ज्यांसी साह्ये श्रीरामचंद्र ।। सूर्यवंशी ।। ८३ ॥

दशरथ १                श्रीराम २               लहुअंकुश ३
भरथ ४                  शत्रुघ्न ५               अजानबाहु ६
विमळार्जुन ७          सर्वोत्तम ८              महाभोम ९

आधि च हो ति नग्न ।। मनि शंकलि दारुण ।।
हृदइं स्मरिला पंचवदन ॥ तो ततक्षाण पावला ।। ६३ ।।
वस्त्र लेवविलें अनुपम्य ।। सन्मुख राहिला त्रिलोचन ।।
पुसे क्षेत्रिया लागुन ।। तुं कवण होसी ॥ ६४ ॥
येरु बोलला मी भृगुनंदन ॥ नावं माझें विचित्रविर्य जाण ।।
सूर्यवंशि नृपति पूर्ण ।। जाणे सत्ये ।। ६५ ।।
ऐकोनि तयाचें उत्तर ।। बोलता जाला कर्पूरगौर ।।
निर्लज्य होउनि नागर ।। धरिली तुवां ।। ६६ ।।
तुं नव्हसि सूर्यवंशिचा क्षेत्री ।। महा-अपवित्र दुराचारी ।।
निरापराधें धरिली नागरी ।। का रे पतिता ।। ६७ ॥
निष्ठुर शब्द ऐकुनी ।। वीचित्रवीर्य खोंचला मनी ।।
जैसा घृतें सिंपिला अग्नी ।। तैसा कोपला ॥ ६८ ।।
म्हणे तुं कवण होसी ।। मज पुढा पैजा बोलसी ।।
युद्धी सन्मुख जरि राहासी ।। तरि चे सत्य ।। ६९ ॥
जाईं येषुनि त्वरिता ।। नाहिं तरि मुकसि प्राणासि आंता ।।
म्हणोन वोढिता जाला त्वरिता ॥ तया नागरिसी ।। ७० ॥
शंभु कोपला दारुण ॥ त्रिशुळि हाणितला वीचित्रविर्य जाण ।।
हृदइं रुतला त्रिशुळ खडतरोन ॥ तेणे गेला चाचरी ॥ ७१ ॥
क्षणेक मूर्छना आली । अष्ट दिशा झांकोळली ।।
सुर्यासि चिंता वर्तली ।। मग उतरला आकाशिहुन ।। ७२ ॥
अमृतदृष्टि विलोकिला ।। वीचित्रवीर्य सावध जाला ।।
धनुष्या हात घातला ।। साहे म्हणोनियां ।। ७३ ॥
वीचित्रवीर्य क्षेत्रि दारुण ।। संग्रामि प्रवर्तला पंचानन ।।
शर वर्षला अमित्य संधान ।। महादेवा वरी ।। ७४ ।।
त्रैलोक्यनायक निवारी ॥ वीचित्रवीर्य अचुक संधान करी ।।
जैसा स्वापदा वरि केसरी ।। तैसा प्रवर्तला ।। ७५ ।।
युद्ध जालें घोरांदर ।। पिनाक जिंकिला सत्वर ।।
प्रसन्न म्हणोनियां कर्पूरगौर ।। बोलला वचनी ।। ७६ ॥

आचारी - आर्यवैद्यकांत आचारिकं म्ह० आरोग्यरक्षणार्थ अन्नपाण्याच्या ग्रहणाचे नियम ज्यांत सांगितले आहेत तें प्रकरण. ह्या प्रकरणांतील नियमाप्रमाणें जो अन्नादि पदार्थ तयार करण्याची कला उत्तम जाणतो तो आचारिकिक:; त्यापासून मराठी आचारी. आचारिन् या शब्दाशीं मराठी आचारी या शब्दाचा कांहीं एक संबंध नाहीं. (भा. इ. १८३७ )

आचुक [ आशकु (अकच्क) = आचकु ] आचुक म्हणजे ताबडतोब. ( भा. इ. १८३४)

आज [ अद्य = अज्ज = आज. कल्य = कल्ल = काल.

उदये = उदयां = उद्यां. परवासर = परवा ( सरचा लोप ) उद्यांच्या पुढल्या व कालच्या मागल्या दिवशीं. तृतीयवासर = तेरवा ( सरचा लोप) ] (ग्रंथमाला)

आजकालचें [आद्यकालीयं = आजकालचें ]

आजा [ आर्यक = अज्जअ = आजा ] (सरस्वती मंदिर )

आजोळ [ आर्यालय = आज्जालअ = आजोळ ] ( सरस्वती मंदिर)

आटणें [ अट्ट कमी होणें, शुष्क होणें, अट्टन = आटणँ = आटणें ] तळे आटतें = तडागः अट्टते. गाय अटते = गौः अट्टते. (भा. इ. १८३३)

आटपाट नगर [ अट् गमने व पट् गमने. आटपाट नगर= आलें गेलें नगर ] कोणतें तरी निनांवी रहदारीचें गांव म्ह० आटपाट नगर (ग्रंथमाला)

आटोका १ [ आ+तुज् (Vaidik) to bring near: आतोज:, आतोक: = आटोका, अटोका ] nearness, compass. माझ्या आटोक्यांत आले come within my proximity, compass.

-२ [ आ + टौक् to approach नाम आटौक: approach = आटोका approach.] तें माझ्या आटोक्यांत आहे it is within approach of my efforts

आठवडा हा शब्द अशिष्ट लोक अठावडा असा उच्चारतात व तोच उच्चार व्युत्पतिदृष्ट्या युक्त आहे. अष्टावर्त (स्वाथें क) = अठ्ठावडअ = अठावडा = आठवडा. आठव्या दिवशीं ज्या कालमानांत त्याच वाराची आवृत्ते अथवा आवर्त होतो तो आठवडा. दुधाचा आठवडा = दुग्धस्य अष्टदिवसावृत्तिः (भा. इ. १८३३)

आठवण [ अर्थ् १० याचने. अर्थापन = आठवण ] संकटीं देवाची आठवण करितो. ( धा. सा. श. )

आंठवण, आठवण [ आस्थापन = आठ्ठावण - आठवण, आंठवण ] (भा. इ. १८३२)

यका पासोन येक । परंपरा चालिली देख ।।
पूर्व दिशे राजे कवतुक । चालती जाणा ।। ५० ।।
विश्वपाळराजा पवित्र । सूर्यउपासक सर्वत्र ।।
त्रीभुवनि अगाध कीर्त। जयाचि असे ।। ५१ ।।
शोमवंशाचिया कन्या ।। सुर्यवंशासि देति आदरें करोनियां ॥
विवाह *पुण्या ।। चालत असे ॥ ५२ ।।
क्षेत्रिय महादारुण ॥ जे धनुर्धरविद्यापूर्ण ।।
तयां सन्मुख राहों सके कवण ।। जे क्षेत्रि बळाढ्ये ।। ५३ ।।
ज्यांची किर्ती दिगांतरी ।। वाखाणिली भविष्योत्तरी ।।
ते सूर्यशोमवंशि क्षेत्री ।। चालति सत्य ॥ ५४॥
आतां सोमवंशिचा नृपवर ।। राव विरुपाक्ष महाथोर ।।
क्षेत्रधर्मि धनुर्धर ।। महासमर्थ ।।
तो असतां हस्तनापुरी ।। कथा अपूर्व अवधारी ।।
जे ऋषि वदला वैखरां ।। अनुपम्ये ॥ ५६ ।।
राजकंन्या नागरी ।। सुलोचना नामे सुंदरी ।।
सखियां समवेत गंगे भितरी ।। क्रीडा करित होती ॥ ५७ ॥
जळक्रिडा सखियां समवेत ।। खेळत असतां गंगेत ।।
तवं अपूर्व वर्तलें तेथ ॥ तें आईका श्रोतेहो ॥ ५८ ।।
विचित्रविर्य भृगुनंदन ।। वह्याळि खेळतां आला नदी टाकुन ॥
दृष्ठि पडलें निधान ।। सुलोचना ते ।। ५९ ॥
त्याण्हे पाचारिलें तयेसी ।। तुं कवणाचि कवण होसी ।।
ते भयाभित वदनेसी ।। राहिली जाणा ।। ६० ।।
पुणती विचारि भृगुनंदन ।। तु कवणाचि गे कवण ।।
ते न बोले चि वचन ।। म्हणोन क्रोधे खवळला ।। ६१ ।।
रथा खाले उतरोनी ।। धावोन धरिली तियेचि वेणी ।।
वोढोन काढिली ततक्षणी ।। जळा बाहेरी ।। ६२ ।।

आगस्ता [ आगस्तिकः = आगस्ता ] (भा. इ. १८३४)

आगळीक [आगोलीक (आगस्+अलीक)=आगळीक] अपराध व खोटें यांच संगम.

आंगाई [ आ + गौ to sing to) to sing to a child to sleep.

आगाऊ १ [ आगामी = आगाऊ ]

-२ [ आगामुकम् = आगाऊ. गम् १ गतौ ] ( धा. सा. श. )

आगाऊ [ आगामुकं (प्रतिपालनपूर्वकं ) = आगाऊं ] Previously.

आगाशी [ काश् १ दीप्तौ. आकाशिका = आगाशी = घराचा अत्युच्च भाग आकाशाकडील. काश्य = खास. हें खास आहे = स्पष्ट आहे ] ( धा. सा. श. )

आगीचा छरा [ आग्नेयः शरः = आगीचा छरा ] आगेंमागें [ अग्ने माग्रे = आगेंमागें ] (भा. इ. १८३६) आग्यारी [आग्नीघ्र्‍या=आग्यारी] पारश्यांचें होमाग्निस्थल.

आघवें [ अग्रिमं ] ( ज्ञा. अ. ९ पृ. १२ )

आघळपघळ [गल्भ् १ धाष्ट्यें. आगल्भप्रगल्भम् = आघळपघळ ] ( धा. सा. श. )

आंच [ अञ्चु याचने. अंचा = आंच] संसाराची आंच लागली म्ह० याचना लागली. (धा.सा.श.)

आचकट विचकट [ आचक्ष + विचक्ष = आचकट विचकट (बोलणें). चक्ष् to speak, व्यक्तायां वाचि ]

आंचणें, आंचवणें [ असु उपतापे. अस्यति = आंचतो. असूयति = आंचवतो ] लोखंड आंचवणें म्ह० किंचित् तापवणें. ( धा. सा. श. )

आचंबा [ आस्मयः ( आ + स्मि १ हसने ) ] ( धातुकोश-आचंब १ पहा)

आचवणें, आचँवणें [ आच्यवनं = आचवणें. आचमनं = आचँवणें. ] आचँवणें म्हणजे पाणी तोंडांत घेणें. आचवणें म्ह• मुकणें. स प्राणान् आच्यवते = तो प्राणांस आचवतो म्ह• मुकतो. स आचमते = तो आचँवतो (पाण्यानें ). ( भा. इ. १८३४)

आंचवणें [ असूयति ] (आंचणें पहा)

अश्वासन गजासन  । वधूहस्तिणी आसन ।।
पुष्पमाळिका शुंडि धरून । अर्पि हस्तिणी ।। ४३ ।।
सोहोळा दिवस पांच । मेढमंडपस्थापना साच ।।
त्रितिय दिवसिं मातुळ वधुवरें आर्च । पूजनादिक संपादी ।। ४४ ।।
चतुर्थ दिवसीं उद्यापन  । सारितां लज्यायज्ञ ।।
करिती पादप्रक्षाळण  । वेदमंत्री ।। ४५ ।।
पंचम दिवसी बोळवण । होये ब्राह्मण-भोजन ।।
क्षेत्रियांसि हाचि धर्म ।  सांगितला असे ।। ४६ ।।
याचिया रिती सूर्यवंश । सूर्य विष्णूव्रत तयांस ।।
सूर्यभक्ति सांग्ये वेदमंत्र । कर्मनिष्ट जे ॥ ४७ ॥
सदा ऋषि तयां पूज्य । गोत्रें द्वादश ऋषिवाक्य ।।
धर्मनिष्ट उपाशक । विष्णुभक्ति ।। ४८ ।।
ऐसा निर्वाह सांगितला । अजामेळा पासाव वंश चालिला ।।
तो सूर्यवंश वर्णिला । भविष्योत्तर पुराणीं ॥ ४९ ।।

त्रीविक्रम राजा कुशळ ॥ कवण बांधि तयासि सळ ।।
क्षेत्रिया माजी प्रबळ ॥ शोमवंशि जो ।। ३६ ॥
सदावृत्ति राजन्न ।। नेमधारि त्रीविक्रम ।।
वरदि उपाशक त्रिलोचन ।। व्रत नेम सदा चालवी ।। ३७ ।।
शोमवंशासि व्रत सोमवार ।। यज्ञोपवीत निर्धार ।।
रुद्रगायित्री बिजाक्षर ।। जप त्रिकाळी ॥ ३८ ॥
स्नानसंध्या देवार्चन । शीवभक्ति कथाकीर्तन ।।
वेदमंत्री क्रियाकर्म । ब्रह्मभोजन सदाकाळी ।। ३९ ॥
व्रतबंध यकादशवर्षी । विवाह उपवार राजसी ॥
रजशिळा चतुर्थदिवशीं । शुद्ध होणें ।। ४० ॥
सिंहासन पंचकलशा । मुगुट मंजिरि घोषीं ।।
छत्रे पांच शोभेसीं । वधूवरा कारणें ।। ४१ ।।
वीरकंकण बाहुबंद । तोडर चरणि प्रसिद्ध ॥
बाहुटा पीतवर्ण उदित । नानावाद्यें ।। ४२ ।।

-२ [ आकालिकः = आकाळी, अकाळी. समानकालौ आद्यन्ती यस्य आकालिक: ] आकालिक म्हणजे क्षणिक. आकाळी पाऊस म्ह० क्षणिक पाऊस.

आक्राळविक्राळ १ [ आकरालविकराल ] (आकराळविकराळ पहा)

-२ [ आकरालविकराल = अक्राळविक्राळ (कराल म्हणजे वांकडें ) ] वांकडींतिकडीं. ( भा. इ. १८३४)

आख, आंख १ [ अक्षि = आखि = आंख, आख ] (स. मं. )

आंख २ [ अंक ] (आंक पहा)

आखाडसासू [आस्कंदिकाश्वश्रुः = आखाडसासू] आंगावर चालून येणारी सासू.

आखें १ [ अक्ष्णं ] (अख्खें २ पहा)

-२ [ अक्षयं ] ( अखें पहा)

आंग [ अंग = आंग ] (स. मं. )

आगखाडा [ अग्निखदा = अग्गिखडा = आगखाडा = आखाडा; कारंडव्यूह ] (भा. इ. १८३४)

आंगचोर १ [ अंगचोरः = आंगचोर. अंगं नाम साहाय्यं] ह्या कामांत त्याचें आंग आहे म्हणजे साहाय्य आहे.

-२ [ अंगत्सरः = आंगचोर. त्सर् छद्मगतौ] आंगचोर म्ह० छद्मी. ( धा. सा. श.)

आंगठा [ अंगुष्टक = अगुट्ठअ = अंगुठा = आंगठा ] ( स. मं.)

आगठी-टी [अग्निस्थिति = अग्गिठिइ= आगिठी = आगठी= आगटी ] शेगडी वगैरे. (ग्रंथमाला)

आंगठी [ अंगुलिस्थ (रत्न) = आंगुठ्ठी = आंगठी. लचा लोप. अंगना +उपस्त्रि या शब्दांतला ना प्राकृतांत येतांना जसा नाहींसा होतो तशी च अंगुलि शब्दांतील लि प्राकृतांत येतांना लुप्त होते ] (आंगवस्त्र शब्द पहा).

आंगलग [लग् १० श्लेषणे. अंग + लग् अंगलग्नः = आंगलग) (धा. सा. श.)

आंगलोट [आंग+लोट (लुट्) ] (स. मं. )

आंगवस्त्र [उपस्त्रि⁺ = उवस्त्रि = वस्त्रि = वस्त्र. अंगना + उपस्त्रि = आंगोवस्त्रि = आंगोवस्त्र = आंगवस्त्र ] मुख्य स्त्री खेरीज अवांतर जी बाळगलेली अंगना ती आंगोवस्त्रि ऊर्फ आंगवस्त्र. ह्या शब्दाचा वस्त्र ऊर्फ कपडा या शब्दाशीं कांहीं एक संबंध नाही. उच्चारसाम्यामुळे इतकें मात्र झालें कीं वस्त्र शब्द मराठींत नपुंसकलिंगी असल्यामुळे आंगवस्त्र (उपस्त्रि) हा हि शब्द नपुंसकलिंगी योजला जाऊं लागला. उपस्त्रि = उपस्त्र = उपवस्त्र. उपवस्त्र ( कपडा) ह्या शब्दाच्या अनुकरणानें व मध्यें च आगंतुक दिला आहे. (भा. इ. १८३३)

आ

आ [ आ (आकारावरून ) (कोळ लोकांच्या भाषेंत हा शब्द तोंड या अर्थी आहे ] (स. मं.)

आइकविणें [ आविकर्णनं । (ज्ञा. अ. ९ पृ. ११ )

आइकां [ आकर्णयत (कर्तरि आज्ञायां लोट् द्वितीय पुरुष बहुवचन ) ]. ( ज्ञा. अ. ९ पृ. २ )

आइत्या पीठावर रेघा [ अतिथे पीठे: रेषा = अइतिया पीठावर रेघा = आइत्या पिठावर रेघा =ऐत्या पिठावर रेघा ]
माध्यानसमयीं अतिथीची मार्गप्रतीक्षा करीत यजमान बसे. त्यापूर्वी आगंतुक अतिथीकरितां पाट किंवा पीठ मांडून त्यावर रेषा ओढीत. अशा करतां कीं, हें रेषाचिह्नत स्थान अतिथीकरितां आहे हें समजावें. अतिथीला ह्या रेघा काढलेल्या पाटावर येऊन बसण्याचें व जेवण्याचें च तेवढें काम उरे. अर्थात् कांहीं श्रम न करतां अन्न मिळे. त्यावरून श्रमाविणें अन्न खाणार्‍या आळशाला ऐत्या पिठावर रेघा ओढणारा हें विशेषण लावीत. धान्याच्या पिठाशीं वगैरे ह्या वाक्यांत कांहीं एक संबंध नाहीं. ( भा. इ. १८३६)

आई [ आत्प्री = अप्पी = अव्वी = आई, आईस, आया] जीव मिळविणारी. (स. मं. गोतवळा)

आईच्यान् [ आईची + आण ] (देवाच्यान् शब्द पहा)

आईबाप [ अति + व्याप्तिः = अतिव्याप्तिः = अइबाप = आइबाप ] ह्या बोलण्याचे कांहीं आईबाप पाहिले पाहिजेत ना म्हणजे अतिव्याप्ति अव्याप्ति पाहिली पाहिजे ना ?

आईस [ आत्प्री ] ( आई पहा) ना. को. २

आउक्ष [आयुष्य = आउक्ष ] (भा. इ. १८३२)

आउक्षवन्त [ आयुष्मान् = आउक्षवन्त ](भा. इ. १८३४)

आउट (अघ्युष्ट coiled up three and a half times = आउट, औट ]

आउति [ आहुति offering = आहूत, आऊत, औत, औति, आउति, आवति, आवती ]

आउतें [ आयुधानि = आउतें ]

आऊत [ आहुति ] ( आउति पहा)

आंक [ अंक् १ लक्षणे. अंक-आंक-आंख (आंखणें. अंकनं (मोजणें) = आंकणें, आंखणें.) ] (धा. सा. श.)

आकडी १ [ आकृति ] (अक्कड पहा)

-२ [ कृष् १ विलेखने. आकृष्टिः = आकट्टि = आकडी (फुलें काढण्याची काठी) ] (धा. सा. श.)

आंकडी १ [ आखंडिका = आंखडी = आंकडी ] फुलें, फळें तोडण्याची काठी.

-२ [ आकृत्तिः = आंकडी ( from कृत् to cut ) ] फुलें तोडावयाची आंकडी.

आकाराळविकराळ [ आकरालविकराल = आकराळ-विकराळ, आक्राळविक्राळ ]

आकसाबोकशीं [आक्रोशव्यवक्रोशेन = आकसाबोकशीं] Violently wailing and wrangling.

आकांड तांडव [आक्रंद=अक्कंद=आकांड. (आ+क्रंदः)]

आकांत [ आक्रंदः, आकंदः = आकांत. कदि, क्रादि रोदने । ] आकांत म्ह० रडणें.

आकान्त [ क्रद् १ रोदने. आक्रन्द: = आकान्द = आकान्त ] ( धा. सा. श. )

आकार [ वणिक्पशुपालकर्षकादिभ्यां राजग्राह्यो भागः कर: । स एव कारः । कर म्हणजे च कार ]

शेतकर्‍याला जमिनीचा आकार चार रुपये पडतो. या वाक्यांत वस्तुतः कार हा शब्द आहे. उच्चार सौकर्यार्थ आ लावून कार या शब्दाचा आकार असा उच्चार मराठींत झाला आहे.

आकार म्हणजे कर (Tax, rent) कारनाम्नि च प्राचां हलादौ ( ६-३-१०) ह्या पाणिनिसूत्रांत कार शब्द सरकारदेणें या अर्थी योजिलेला आहे. ह्या पाणिनीय कार शब्दापासूनच आकार Tax हा मराठी शब्द निघाला आहे. (भा. इ. १८३६)

आकाळी १ [ आकालिक: मृत्युः = आकाळी मृत्यू ] आकालिक म्हणजे it is instantaneous