६० प्रथमपुरुषाच्या एकवचनाची साधनिका धातूपुढे त् + ए किंवा नुसता ए घालून होत असे. द्विवचनाची साधनिका त् व अस् अशी दोन एकार्थक सर्वनामे उच्चारून किंवा त् व ए अशी दोन सर्वनामे किंवा त् व आम् अशी दोन सर्वनामे उच्चारून होत असे. या च धर्तीने प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनाची साधनिका त् हें सर्वनाम तीनदा उच्चारून किंवा एकाच अर्थाची तीन, सर्वनामे उच्चारून व्हावयास पाहिजे होती. परंतु ती तशी न होता, तू या सर्वनामा पाठीमागे अन् हे सर्वनाम योजून किंवा र् हा संख्यावाचक शब्द योजून अनेकवचन साधिले जाई. म्हणजे अनेकवचनाची साधनिका द्विवचनाच्या साधनिकेहून अगदी निरळ्यातऱ्हेवर होत असे असे झाले. याचा अर्थ इतकाच की, प्राथमिक भाषेत बराच काळ फक्त एकवचन व द्विवचन अशी दोनच वचने प्रचलित होती. नंतर अन्य किंवा तीन या अर्थाचे शब्द भाषेत निर्माण झाले व त्रिवचन किंवा बहुवचन द्विवचनाच्या धर्तीवर न साधिता साक्षात्, अन् हा शब्द त् च्या पाठीमागे योजून किंवा त्रिर् हा शब्द त् किंवा अम् किंवा अन् यांच्या पूर्वी योजून बहुवचन साधू लागले. लिटांत, मात्र, पूर्वीचाच आवृत्तीचा प्रघात सुरू होता. लिटांत एकवचन स् ने, द्विवचन स् + स् ने व त्रिवचन स् + स् + स् ने स् ची एकदा, दोनदा व तीनदा आवृत्ती करून दाखवीत.

५९ त्रिवचन, अनेकवचन ऊर्फ बहुवचन प्राथमिक आर्य कसे साधीत त्याचे दर्शन येथपर्यंत केले. मागे तस्, ताम् वगैरे जोड सर्वनामांचे पृथक्करण करताना द्विवचन कसे साधीत त्याचा अंशत: निर्देश केलाच आहे. आता द्विवचनसाधनाचा आंशिक निर्देश येथे परिपूर्ण करू. भवेते असे आत्मनायक प्रथमपुरुषाचे लटांत रूप आहे. येथे द्विवचनाचा बोध कसा होतो? वैदिक भाषेत लटाच्या प्रथमपुरुषाचे एकवचन जसे शयते, सेवते, स्तवते, तोषते असे तकारयुक्त होई, त्याप्रमाणेच शये, सेवे, स्तवे, तोषे असे तक्राराशिवाय एकारयुक्तही होई. ते हे जोड सर्वनाम त् + ए या दोन सर्वनामांचा जोड होऊन झाले आहे. त् + ए म्हणजे तो हा स्तवते म्हणजे तो हा स्तवतो. स्तवे या रूपात फक्त ए हे एकच सर्वनाम आहे व या रूपांचा अर्थ हा स्तवतो असा आहे. मुळात स्तवते व स्तवे ही वाक्ये होती व ती स्तव् धातू व ते किंवा ए ही सर्वनामे मिळून झाली आहेत. दोन्ही वाक्यांचा व रूपांचा उपयोग वक्त्याच्या इच्छेप्रमाणे सररहा होत असे. स्तवे हे एकवचनी रूप आहे. या एकवचनी रूपातील ए सर्वनामाच्या पुढे ते हे जोड सर्वनाम योजून पूर्ववैदिककाळी द्विवचन साधीत. स्तवे + ते = स्तवेते. स्तवेते म्हणजे हा व तो हा असे दोघे स्तवतात. ए म्हणजे हा आणि त् + ए म्हणजे तो हा. अस्तवेताम् व स्तवेताम् या रूपातही ए व ताम् अशी दोन सर्वनामे आहेत. ए म्हणजे हा आणि त् + आम् म्हणजे तो हा. अस्तवेताम् म्हणजे हा व तो हा असे दोघे स्तविते झाले. स्तवेताम् म्हणजे हा व तो असे दोघे स्तवीत. परस्मैपदी भवत: अभवताम् व भवताम् या तीन रूपांचाही ऊह वर प्रमाणेच करावा. त् + अस् = तस् म्हणजे तो व तो असे दोघे. त् + आम् म्हणजे तो व हा असे दोघे.

गणबा [ गणपाल ] (धणबा पहा)
गणंभट - बहुतेक सर्व भिक्षुकांच्या नांवांत मकार विकल्पानें उच्चारतात. त्या बहुतेक ठिकाणीं तो अनुस्वार अण्णा = अण्ण = आण् = ण् = अनुस्वार अशा परंपरेनें आलेला आहे.
उदाहरणें:-गणभट व गणंभट, नानाभट व नानंभट, 
तात्याभट व तातंभट, बजाभट व बजंभट, 
कृष्णभट व कृष्णंभट 
गणाण्णाभट = गणणभट = गणंभट 
नानाण्णाभट = नानणभट = नानंभट 
कृष्णाण्णाभट = कृष्णणभट = कृष्णंभट इ. इ. इ. ( भा. इ. १८३४ ) 

गवि - ( युधि पहा )

गागा (भट्ट) [ गार्ग्यः = गाग्गा = गागा ] हें घरचें आवडतें नांव आहे. (भा. इं. १८३३)
गांधारी - गंधर्व या शब्दाचें प्राकृत गांधार अथवा गंधार. गंधार या शब्दाचें पैशाची प्राकृत खंदार. खंदार हा शब्द मराठी ऐतिहासिक पत्रांतून व बखरींतून येतो. गांधारी हा शब्द प्राकृत आहे. तो भारतांत येतो. त्या अर्थी प्राकृत भाषा प्रचलित झाल्यावर भारत झालें हें स्पष्ट आहे. (भा. इ. १८३२)

गुण्या [ गुण्यः = गुण्या (पुरुषनाम)] (भा. इ. १८३४) 

गोणाबाई [ गोणा (संस्कृत स्त्रीनाम)= गोणा (स्त्रीनाम) ] (भा. इ. १८३४) 
[ गोणा (विशेषनाम)= गोणा. व्द्याश्रयमहाकाव्य-४-५१ ] 
गोमा १ [ गोतमः = गोयमा = गोमा ( विशषनाम )] (भा. इ. १८३६ ) 
-२ [ गोमान् गोमी (अमर-द्वितीयकांड-वैश्यवर्ग-५८ ) गोमान् = गोमा ] गोमाजी बिन तिमाजी, व गोमा गणेश ह्या शब्दांतील गोमा हा शब्द गोमान् ह्या संस्कृत शब्दापासून निघाला आहे. (भा. इ. १८३३)

गोरा कुंभार [ गोरभ (proper name ) = गोरा ] गोरभ हें नांव पूर्णभद्राच्या पंचतंत्रांत तंत्र १ कथा ३ यांत आलें आहे.

ग्यानी, ग्यानू [ ज्ञानदेव ] (नानू १ पहा) 

चुडामण [ चूड़ामणि = चुडामण ] 

छगन [ शकुनि = छगुनि = छगन ( विशेषनाम ) ] (भा. इ. १८३६) 

जजावा [ ययाति = जजाबां, जिजाबा ( व्यक्तिनाम) ]

५८ अन् ने बहुवचन दाखविण्यात व त्रिर्, तृ, रिर, इर्, र् ने त्रिवचन दाखविण्यात मुळचा भेद असा आहे की ह्न रिर्, इर्, र् प्रत्यय फक्त तीन या संख्येचा वाचक आहे, तीन्हीहून जास्त संख्येचा वाचक नाही, परंतु अन् हा शब्द दुसरे, अन्य, अशा सामान्य दोहोहून जास्त कोणत्याही संख्येचा वाचक आहे. रिर्, इर्, र् या प्रत्ययाचे तीन संख्यावाचकत्व कालांतराने विसरले जाऊन, हाही प्रत्यय पुढे दोहोहून जास्त संख्येचा म्हणजे बहूवचनाचा वाचक झाला व अन् च्या बरोबरीने त्याचा उपयोग होऊ लागला. लिटाच्या विधिलिकाच्या व शी धातूच्या सार्वधातुक आत्मनायक प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनात हा र् प्रत्यय पाणिनीय भाषेत अवशिष्ट राहिला. वेदभाषेत बहुतेक सर्व लकारांच्या आत्मनायक प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनात रिर्, इर् किंवा र् प्रत्यय जारीने असलेला आढळतो. दुह्ते, अशेरन्, दुह्ताम् भरेरत, ददीरन् ससृज्रिरे, सेदिरे, विविज्रे, अकृपन्, अदृश्रम्, ददृश्राम्, अचकिरन् इत्यादी बहुतेक सर्व वैदिक लकारात हा प्रत्यय दृश्यमान होतो. पाणिनीय भाषेत हा र् लिटांत व विधिलिङांत तर याक्षातच् दिसतो. परंतु इतरत्र छपून असलेला आढळतो. हा र् इतरत्र कसा छपलेला आहे ते खालील रूपांच्या पृथक्करणावरून दिसून येईल. दुह्ते असे त्कारी रूप त्याच्या जोडीला दुह्ते असेक र विरहित रूप वैदिकभाषेत व पाणिनीय भाषेत आढळते. दुह्ते यारूपात त्रित्व किंवा बहुत्व किंवा अनेकत्व र हा प्रत्यय दाखवितो. त्याप्रमाणे, दुहते यारूपात बहुत्व दाखविणारा अवयव कोणता? दुह्+अ+ते असें पृथक्करण दुहते या रूपाचे आहे. दुह् +र्+अ+ते असे पृथक्करण दुह्ते यारूपाचे आहे. तेव्हा दुहते या रूपात बहुत्व कशाने दाखविले जाते? त्रित्व ऊर्फ बहुत्व दाखविणारा र् किंवा अन् तर दुह्ते यारूपात नाही. प्रश्नाला उत्तर असे आहे की दुह्ते हे रूप दुह्ते यारूपाचा अपभ्रंश आहे. र्चा अ झाला आहे. असा र्चा अ पूर्ववैदिक भाषांत होत असे ही prakritism आहे. उष्ट्रक = ऊट् (गावंढळ मराठी,) राष्ट्रक = रट्ट, आम्र = भांब (गावंढळ मराठी) अभ्रालि = भाभाळ इत्यादी अपभ्रंशातही prakritism सडकून आढळून येते. तीच दुह्ते = दुहते या वैदिक रूपात दृष्टास पडते. अदादि, तनादि, क्रयादि स्वादि व रुधादि वर्गातील धातूंच्या सार्वधातूक आत्मनायक प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनी दुह्ते या सांच्याचे रूप सार्वत्रिक आहे आणि जुहोत्यादिवर्गात तर हा सांचा आत्मनेपदी जसा आढळतो तसा च परस्मैपदीही आढळतो. अदादि वर्गातीलही कित्येक धातूंची परस्पैपद रूपे या सांचाची आहेत. कशते, तन्वत, ऋोणते सुवते, रुंधत, दधते, दघाति, जाग्रति इत्यादी रूपे दुह्कते या सांच्याची आहेत. याचा अर्थ असा की, एकेकाळी पूर्ववैदिक भाषात यासर्व वर्गातील धातूंची परस्मायक व आत्मनायक प्रथमपुरुषांची अनेकवचने रकारयुक्त होती. शास्त्रति, दध्रति, नेनिज्रति अशी परस्मायक रूपे मुळात असत त्यांचे अपभ्रंश शासति दधति, नेनिजति इत्यादी रूपे आहेत.

५७ र, रिर् व इर् हा प्रत्यय शेरते, दुह्ते, अदुह्न्, श्रृण्विरे, ससृज्रिरे, अववृत्रन्त, भवेरन् इत्यादी शेकडो वैदिक क्रियापदरूपात व संस्कृत क्रियापदरूपात आढळतो. हा र् रि र् व इर् प्रत्यय त्रि: ऊर्फ त्रिर् व तृ या संख्यावाचक शब्दांचा अपभ्रंश आहे. त्रिर् = रि र तृ = र्. अन् सर्वनामाचा अर्थ दुसरे, इतर, अन्य असा सामान्य बहुत्वदर्शक आहे. त्रिर्, तु या संख्यावाचक सर्वनामाचा अर्थ फक्त तीन असा आहे. एक वस्तूचा बोध एकवचनाने होई व दोन वस्तूंचा बोध द्विवचनाने होई. या द्विवचनाच्या पुढील पायरी म्हटली म्हणजे तीन वस्तूंचा बोध करणाऱ्या त्रिवचनाची. हे तिसरे वचन कित्येक आर्यसमाज स् या शब्दाचा उपयोग तीनदा करून किंवा अन्यार्थक अन् सर्वनाम योजून दर्शवीत असत; परंतु तीन या संख्येचा वाचक त्रिर् व तृ हे शब्द भाषेत निर्माण झाल्यावर, कित्येक आर्यंसमाज त् किंवा तदर्थक इतर सर्वनामे यांच्या पूर्वीं त्रिर् किंवा तृ हा संख्यावाचक शब्द घालून त्रिवचन प्रदर्शित करू लागले. उदाहरणार्थ शी धातू घेऊ. याचे प्रथमपुरुषाचे अनेकवचन तृ चा अपभ्रंश जो र प्रत्यय तो अते या सर्वनामाच्या पाठीमागे घालून शे+र्+ अते= शेरते असे करीत. रते म्हणजे तीन ते, तिघे ते. शेरते म्हणजे तिघे ते किंवा ते तीन निजतात. त्च्या पाठीमागे अन् सर्वनाम योजून शयन्ते असेही रूप वैदिक आर्य बनवीत आणि र् उपसर्ग त्च्या पाठीमागे लावून शेरते असेही रूप वैदिक आर्य बनवीत आणि र् उपसर्ग त्च्या पाठीमागे लावून शेरते असेही रूप बनवीत. या र्च्या पुढे त् सर्वनाम जसे घालीत तशीच ए, अम् व अन् हीही तदर्थक किंवा तत्सनामार्थक सर्वनामे घालीत. दुह्ते या रूपातर च्या पुढे अते सर्वनाम आले आहे. दुहे् या रूपात र्च्या पुढे ए हे सर्वनाम आले आहे. ए म्हणजे हे रे म्हणजे हे तिघे. दुहे् म्हणजे हे तिघे दूध काढतात. दुह्ताम् या रूपात र् च्या पुढे अताम् हे जोड सर्वनाम आले आहे. परंतु दुहाम् या रूपात र् च्या पुढे आम् किंवा अअम् सर्वनाम आले आहे. अम् म्हणजे हे. राम् म्हणजे हे तिघे. दुहाम म्हणजे हे तिघे दूध काढोत (लोट्). दुह्ताम् म्हणजे (त्) ते (आम्) हे ते (र) तिघे दूध काढोत. अम् व अन् या सर्वनामांच्या पाठीमागे र् हा तीन संख्यावाचक शब्द खालीत वैदिक रूपात आढळतो. अन्: ह्न अकृपन्, अदृश्रन अबुध्रन, असग्रन्, अम्: ह्न अद्दश्राम्, अबुध्रम , असृग्रम् अदृन् इ. इ. म्हणजे तीन अन्य पाहते झाले. अदृश्रम् म्हणजे तिघे हे पहाते झाले. तात्पर्य, धातूंपुढे तीन या अर्थाचा र् शब्द घालून त्या र् पुढे त्, ए, अन् व अम् अशी सर्वनामे योजीत. त्रिर् चा अपभ्रंश रि र् हा शब्द किंवा प्रत्यय ससृज्रिरे, दद्रिरे, विविद्रिरे, जगभ्रिरे इत्यादी लिट्च्या आत्मनायक प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनी रूपात आढळतो. दद् + रिर्+ए= दद्रिरे, रिर् म्हणजे तीन किंवा तिघे ए म्हणजे हा दद्रिरे म्हणजे हे तिघे देतात. दद्रिरे हे दुहेरी अनेकवचन आहे, ही कित्येकांची भ्रान्त कल्पना आहे. दद्रिरे हे एकेरीच अनेकवचन आहे. त्रिर् चा इर् असाही एक अपभ्रंश होता व तो श्रृण्विरे, इन्दिरे, सुन्विरे इत्यादी रूपात आढळतो. श्रृणु + इर् + ए =श्रृण्विरे. इर् म्हणजे तीन किंवा तिघे आणि ए म्हणजे हे, श्रृण्विरे म्हणजे हे तिघे ऐकतात. वरती दुऱ्हाम् हे लोट् चे रूप पृथक्कारले आहे, त्याच्याच जोडीचे ददृश्राम् हे रूप आहे. हे रूप लिट्च्या लोट्च्या प्रथमपुरुषाच्या अनेकवचनाचे आहे. ददृश् + र् + आम् = ददृश्राम्. ददृश्राम् म्हणजे हे (आम्) तिघे (र्) पाहतात (ददृश्). राम् प्रत्यय मुळात काय आहे हे न समजल्यामुळे, म्याक्डोनेल या प्रत्ययाला uniuqe म्हणतो ! (Macdonell Vedic Grammar page 362). तू सर्वनामाप्रमाणेच ए, अन् व अम् किंवा आम् सर्वनामे र् या संख्याप्रत्ययापुढे योजीत हे याबाबींतील गुह्य आहे.

५६ दुसरी तऱ्हा अशी : अनेक या अर्थाच्या एकाच शब्दाने बहुत्वाचे दर्शन करीत. हे बहुत्ववाचक शब्द अन् व त्रि किंवा तृ हे शब्द होत. अन् हे सर्वनाम दोन तऱ्हांनी योजीत. अनेकवचनाचे प्रत्यय अजून निर्माण झाले नव्हते, सबब अन् हा शब्द दुसरी याअर्थी एकसंख्यादर्शकही योजीत व दुसरे अन्य याअर्थी अनेक संख्यादर्शकही योजीत. भवति या रूपात भो+अ+त्+इ असे चार शब्द आहेत व त्यांचा अर्थ तो होतो असा आहे. भवन्ति या रूपात भो + अन् + त् + इ असे चार शब्द आहेत व त्यांचा अर्थ (अन् म्हणजे बहुत) बहुत ते होतात असा आहे. अभवन् यारूपात अ+ भो+ अन् असे तीन शब्द आहेत व त्यांचा अर्थ अनेक झाले असा आहे. अभवन्त या रूपात अ+भो+अभ्+ त्+अ असे पाच शब्द आहेत व त्यांचा अर्थ ते स्वत: झाले असा आहे. भवन्ति, भवन्ते, अभवन्, अभवन्त, भवन्तु, भवन्ताम्, भवान्, भवान्ते या आठ रूपात अन्+ त् असे दोन शब्द किंवा नुसता अन् असा एक शब्द योजिलेला आहे. त् म्हणजे तो, अन् त् म्हणजे ते अनेक व अन् म्हणजे अनेक. या अन् सर्वनामाला या सर्वनामाचा जोड होऊन अन्य हे जोड सर्वनाम झाले आहे आणि एक या सर्वनामाचा जोड मिळून अनेक हे जोड सर्वनाम झाले आहे. अन्य म्हणजे बहुत जे ते. अनेक म्हणजे बहुत एक.

५५ लिंगकल्पना व वचनशब्द ऊर्फ संख्याशब्द ज्याकाळी प्राथमिक भाषेत उद्भवल्या नव्हत्या त्याकाळी धातुशब्द पुढे सर्वनामे व सामान्यनामे उच्चारून वाक्य बनवीत व अर्थ व्यक्त करीत. कालांतराने भाषेत वचनकल्पना व वचनशब्द किंवा संख्या दाखविण्याचा रीती निघाल्यानंतर, धातुशब्द पुढे वचनशब्द व संख्याशब्द योजीत. प्राथमिक आर्य संख्या दोन तऱ्हांनी व्यक्त करीत. संख्या व्यक्त करावयाची पहिली तऱ्हा प्राथमिक आर्यांना जी प्रथम सुचली ती अशी की, ज्या वस्तूचे संख्याद्वयत्व दाखवावयाचे असेल त्या वस्तूच्या वाचक शब्दापुढे एकार्थक दोन सर्वनामे उच्चारावयाची व ज्या वस्तूचे संख्यामात्रयत्व किंवा संख्याचतुष्टयत्व किंवा संख्यापंचकत्व दाखवावयाचे असेल त्या वस्तूंच्या वाचक शब्दापुढे तीन चार किंवा पाचदर्शक सर्वनामे उच्चारावयाची. रानटी आर्यांची संख्यागणनाची मजल दोन या संख्येपर्यंत जेव्हा गेली तेव्हा त्यांनी ही पहिली तऱ्हा शोधून काढली. क्रियापदरूपात या तऱ्हेची उदाहरणे येणेप्रमाणे : वच् + तस् = वक्तस्. तस् म्हणजे तो आणि तो किंवा ते दोन अथवा ते दोघे, अवच् + ताम् ताम् हा जोड शब्द त् + आम् मिळून झालेला आहे. त् म्हणजे तो एक. आम् = अ + अम्. अ म्हणजे हा व अम् म्हणजे तो. आम् म्हणजे हा तो. अम् म्हणजे ते (दूरचे) ते. त् म्हणजे नुसते दूरचे ते. त + आम् म्हणजे दूरचे ते दोघे. अवक्ताम् म्हणजे ते दोघे बोलतात. भव् + अन् + त् + इ = भवन्ति, अन् म्हणजे दुसरा तू म्हणजे तो व इ म्हणजे हा. भवन्ति म्हणजे तो, हा व दुसरा आणिक एक असे तिघे होतात. येथे तीन सर्वनामे योजिलेली आहेत. चार किंवा पाच सर्वनामे धातुशब्द पुढे योजिल्याची उदाहरणे पुढे घ्यावयाची आहेत. सबब वस्तूंचे द्वित्व किंवा त्रित्व दाखविण्याच्या या पहिल्या रीतीचा येथे इतकाच खुलासा करून संख्यानेकत्व दाखविण्याच्या दुसऱ्या तऱ्हेकडे वळतो.

५४ त्रिवचन ऊर्फ बहुवचन ऊर्फ अनेकवचन प्राथमिक भाषेत नसल्याचे ज्याप्रमाणे वच् व आह् याधातूच्या लंगडेपणावरून आपणास प्रत्यक्ष दाखविता आले, त्याप्रमाणे प्राथमिक भाषेत त्याहूनही पूर्वकाली द्विवचनही निर्माण झाले नव्हते हेही दाखवून देण्यास एक प्रमाण आहे. मुळची प्राथमिक भाषेतील बोलण्याची पद्धती म्हटली म्हणजे अविकृत शब्दापुढे शब्द उच्चारून अर्थ प्रदर्शित करण्याची. वक्ति हे संस्कृत वाक्य प्राथमिक भाषेत वच् त् इ असे उच्चारीत. बोलणे याअर्थीं वच् हा धातू, तो ह्न ती ह्न ते याअर्थी त् हे सर्वनाम हा ह्न ही ह्न हे याअर्थी इ हे सर्वनाम, असे तीन शब्द या वाक्यात आहेत. वच् त् इ या वाक्याचा अर्थ तो हा बोलतो असा आहे. येथे वच् हा धातू जशाचा तसा अविकृत योजिला आहे. त्याला लिंग, वचन वगैरेची विकृती बिलकूल झालेली नाही. कालांतराने वच् त् इ हे वाक्य लाखो वेळीं बोलण्यात येऊन वक्ति असे संहित उच्चारिले जाऊ लागले व मुळचे तीन शब्दाचे हे वाक्य आहे ही बाब अजिबात स्मरणातून गेली. वक्तिप्रमाणे वक्तस् हेही प्राथमिक भाषेतील वाक्य आहे. त्या भाषेत वच् त् अस् असे वाक्य असे. त् व अस् हीर एकार्थक सर्वनामे उच्चारून ते दोन, ते दोघे असे द्वित्वदर्शन प्राथमिक मनुष्य करी. त् + अस् = तस् तस् म्हणजे ते दोघे वच् तस् म्हणजे ते दोघे बोलतात. वच् तस् ची संहिता कालांतराने वक्तस् = वक्त: अशी होऊन, हे मुळात वाक्य होते या बाबीच विस्मृती झाली. वक्तस् = वच् तस् या वाक्यात वच् धातू जशाचा तसा अविकृत योजिला आहे, त्याला वचनाचा प्रत्यय लागला नाही. त् इ च्या पाठीमागे जसा वच् हा उघडानागडा अविकृत धातू योजीत्, तसाच तस् (ते दोघे) या द्वित्त्वदर्शक द्वित्त सर्वनामा मागे वच् हा साधा धातू उघडानागडा योजीत. तात्पर्य, प्राथमिक भाषेचा असा एक काल होता की या काळी मुदलात वचनप्रत्यय व संख्याशब्द अस्तित्वात आले नव्हते. अर्थात्, द्विवचन व एकवचन या कल्पना त्याकाळी उद्भवण्याचा संभवच नव्हता.

क्रियापदरूपांना अव्ययत्व आल्याची दुसरी उदाहरणे म्हटली म्हणजे हन्त व स्मा या अव्ययांची. हन्त हे हन् किंवा हा (जाणे) या धातूंचे पूर्ववैदिक रूप आहे व स्म हे अस् धातूंचे पूर्ववैदिक रूप आहे. वैदिक भाषेत ही निव्वळ अव्यये म्हणून राहिलेली आहेत. ही रूपे पूर्ण अव्ययत्व आलेल्या क्रियापदरूपातील होत. अव्ययत्व थोडेबहुत येत चाललेल्या एका क्रियापदरूपाचेही उदाहरण उपलब्ध आहे व ते पाणिनीने आपल्या अष्टाध्यायीत नमूद केले आहे. 'प्रहासे च मन्योपपदे मन्यते रुत्तम एकवच्च' 'एहि मन्ये ओदनं भोक्ष्यसे' या वाक्यात मनू धातूचे उत्तमपुरुषी एकवचनी रूप मध्यमपुरुषाच्या एकवचनाच्या बदला योजिलेले आहे. एत व मन्ये ओदनं भोक्ष्यध्वे या वाक्यात उत्तमपुरुषाचे एकवचनी रूप मध्यमपुरुषाच्या अनेक वचनी रूपाबद्दल योजितात, म्हणून पाणिनी सांगतो. याचा अर्थ असा की, मन्ये हे रूप एकवचनी व अनेकवचनी व द्विवचनी, तसेच उत्तमपुरुषी व मध्यमपुरुषी वाक्यात उपपद म्हणून विकृत न होता अव्ययासारखे अविकृत रहात असे. म्हणजे मन्ये हे क्रियापदरूप पाणिनीच्याकाळी अव्ययासारखे बनत जाण्याच्या मार्गात होते. तात्पर्य, क्रियापदरूपांना अव्ययत्व आलेले पाणिनीयभाषेत, वैदिकभाषेत व पूर्ववैदिकभाषात सारखेच आढळून येते. करता पूर्ववैदिक प्राथमिक भाषेत अह किंवा आह या धातूच्या उत्तमपुरुषाच्या एकवचनी व अनेकवचनी रूपांचा झालेला हा मासला शोधक दृष्टीस प्रतीयमांन झाल्यास तिला त्या चमत्काराचे विशेष आश्चर्य वाटत नाही. येणेप्रमाणे वेदपूर्वकालीन प्राथमिक भाषेच्या द्वैवचनिक अवस्थेत अह्ह्न आह् धातू द्विवचनापर्यतच चाले आणि त्याची उत्तमपुरुषाची दोन्ही वचनरूपे अव्ययोद्गार बनल्यामुळे वैदिक भाषेत त्याची मध्यमपुरुषाची दोन वचने तेवढीं राहिली. त्रिवचन उप्तन्न झाल्यावर अनुकरणाने प्रथमपुरुषाचे अनेकवचनही वेदपूर्वकाली बनले गेले. परंतु तत्पूर्वीच हा अह्ह्न आह् धातू भाषेतून लुप्त होऊन गेला होता व त्याची जागा ब्रू या धातूने व्यापिल्यामुळे प्रथम पुरुषाच्या अनेकवचनाप्रमाणे उत्तमपुरुषाची तिन्ही वचने व मध्यमपुरुषाचे अनेकवचन नवीन निर्माण करण्याच्या भरीत समाज सहजच पडला नाही.

गाय [ गावी ] (गायी पहा)

गायन [ गै १ शब्दे. गायनं = गायन ] (घा. सा. श.)

गायमान्या [ गांमन्यः = गायमान्या ] अति नम्र. (भा. इ. १८३४)

गायी [गावी = गाई = गाय. गौरित्यस्य शब्दस्य गावी गोणी गोता गोपोतलिकेत्येवमादयोऽपभ्रंशा: । (पतंजलिमहाभाष्य Vol. I. P. २-Kielhorn. ) ] गाई हा शब्द पतंजलीनें उल्लेखिलेल्या गावी ह्या अपभ्रष्ट शब्दापासून निघाला आहे. (भा. इ. १८३३)

गार १ [ निगारयति swallows, eats = गार, (नि + गृ) ] त्यानें चार भाकरी गार केल्या म्हणजे खालल्या, निगरणचलनार्थेभ्यश्च १-३-८७ पाणिनि.

-२ [ (गृ सिंचने) गारा = गार ] गार म्ह० पाण्याचे कठिण बिंदू

-३ [ कर्करः-री (एक प्रकारचा दगड) = गअर = गर] (भा. इ. १८३६)

-४ [ गौरवाय = गारवाआ. गुरु = गार ( स्तब्ध, थंड )] ( भा. इ. १८३२ )

गारा १ [ करकाः = गरआ = गारा ] (ज्ञा. अ. ९ पृ. ७८ )

-२ [ (गृ सिंचने) गारः = गारा ] भिजलेली माती.

गारुडी [ गारुडिक: = गारुडी. गारुडिक: अहितुंडिक: ]

गार्‍हाणें [ गर्ह्. १ निंदायाम् - कुत्सायाम्. गर्हणं = गार्‍हाणें = तक्रार ]

गाल [ गल्ल ] (स. मं.)

गालगुंड १ [गलगुंडका ] (भा. इ. १८३७)

-२ [ गलगंड ] (भा. इ. १८३४)

गालगुद [ गलगद: = गालगुद. कंठरोगः गलगद: ॥ 
(केयदेव-पथ्यापथ्यविबोध) ] (भा. इ. १८३४)

गालफड [ गल्लफलकः = गालफडा = गालफड ] (स. मं.)

गालमिशी [ गल्लस्मश्रु = गालामिशी ] (स. मं.)

गांवकी [ ग्रामिक्यं = गांवकी ]

गांवगन्ना [ ग्रामोपघ्न: = गांवगन्ना (bordering on every village ). उपघ्न vicinity, proximity. घ्नः = गन्ना. दुर्गोपघ्नः = डोंगरगन्ना ]

गावंडा [ ग्रामकूट: ] ( गाउंडा पहा)