Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Super User

Super User

Monday, 23 July 2018 08:47

मराठी धातुकोश

आवांकि [ आ + वच् १० परिभाषणे, वंच् १० प्रलंबने { आवंच् = आवांचय् = आवांकि } ] -अमृतानुभव.

आंवांह १ [ आ + वह् ( णिच् ) प्रापणे, आवाहय ] बोलाविणें.

-२ [ आ + ह्वे १ शब्दे ] बोलाविणें.

आविक १ [ आ + मिक्ष् १ सेचने { क्ष् = क् } ] उ०- अन्न आविकलें = कुजून पाणी सुटलें.

-२ [ आ + मिह् १ सेचने { ह् = घ् = क् } ]

-३ [ आ + वि + पक्व ( ना. ) ]

-४ [ आ + वि + पक्व (ना.) ( आविविक्क-अर्धमागधी ) ] जास्त पिकणें, सडणें.

आविष्कर [ आविस् + कृ ८ प्रकाशने ] बाहेर येणें, दिसणें, दाखविणें, उघड करणें.

आविळ १ [ आ + पीड् १० पीडायाम् { पीड् = विळ्; प् = व् ; ड् = ळ् } ] दाबणें.

-२ [ आ + मिल् ६ श्लेषणे { म् = व्; ल् = ळ् } ]

आवीळ [ आ + मील् १ निमेषणे ] डोळे मिटणें, डोळे आवळणें. ( आवळ ४ पहा )

आवुळ [ आकुलनम् ( ना.) ] मान आवुळणें = अवघडणें. ( आकुळ पहा ).

आवेश १ [ आ + विश् ६ प्रवेशने ] आंत जाणें, प्रवेशणें, व्यापणें.

-२ [ आ + विश् ६ प्रवेशने ( तत्सम ) ] संचार होणें; आनंद, क्रोध वगैरे विकारांचा संचार होणें.

आंवंज [ अव + व्रश्च ६ छेदने { अव + व्रश्च = अव्रंश्च ( वर्णलोप, अनुस्वारागम ) - अवंच्; च् = ज् = आवंज } ] भाताचीं रोपें उपटून लावणें.

आव्ह [ आ + ह्वे १ शब्दे ] बोलावणें.

आव्हास [ आ + भास् २ प्रकाशने { भ् = व्ह् } ] प्रकाशणें.

आशाव १ [ आशाय ( ना. ) { य = व } ] आशा लावणें. { आसावणें; श = स }

-२ [ आशा ( ना. ) ] आशा लावणें. इतर रूप-आसाव.

आश्र [ आ + श्रि १ सेवायाम् ] आश्रय घेणें.  इतर रूपें-आश्रि, आश्रय, आश्रे.

Monday, 23 July 2018 08:39

मराठी धातुकोश

आवत [ आ + मन्त्र् १० आह्वयने { मन्त्र् = वत } ] बोलावणें. ( जेवण्यास ) इतर रूप-आवंत

आवंत [ आ + मन्त्र् १० आह्वयने { मन्त्र् = वँत } ] जेवण्यास बोलावणें. ( आवत पहा )

आवर १ [ आपारणम् (ना.) { प् = व् } ] गोळा करणें.

-२ [ आ + वृ ५ वरणे ] एकत्र करणें.

आंवर [ अंबर्यते- ( कर्मणि ) मीलने { बर्य = वर } ] गोळा करणें, एकत्र करणें. उ०- गुरें, कुत्रीं आंवरणें. ( ना. आंवराआंवर ).

आवर्जि [ आ + वर्ज् १ वर्जने] सोडणें, गाळणें.

आवर्जून [ आ + वर्ज् २ वर्जने { वर्जयित्वा = वज्जूण = आवर्जून } ]

आवर्त [ आ + वृत् १ वर्तने ] पुनः पुनः फिरणें-करणें.  इतर रूप-आवर्तवि.

आवर्तव [ आ + वृत् १ वर्तने { णिच् - आवर्तय् = आवर्तव् } ] पुनः पुनः फिरणें-करणें, सभोंवतीं सारखें फिरणें. उ०- तेवि द्विजांसि ब्रह्मसूत्र । येरां स्तोत्र कां नाममंत्र ॥ आवर्तवणें पवित्र । पावेया तत्त्व ॥
ज्ञा. १६-१०३

आवर्तवि [ आ + वृत् -( णिच् ) { आवर्तय्-आवर्तव-वि } ] भोंवतीं फिरणें. ( आवर्त पहा )

आवळ १ [ आ + कुल् १ संस्त्याने { कुल् = उल् = वळ } ] बांधणें.

-२ [ आकुलीं कृ ]

-३ [ आ + मृद् ९ क्षोदे { मृद् = वृद् = वद् = वड् = वळ् } ] घट्ट बांधणें, रस काढणें.

-४ [ आ + वल् १ संवरणे ] घट्ट बांधणे.

-५ [ आ+मील् १ निमेषणे ] डोळे आवळणें. इतर रूप-आवीळ

-६ [ आ + कुलयति = आउळ ( आकुलं = आउल = आवळ ) ] घट्ट बांधणें.

-७ [ आकुलनम् (ना.) १ संस्त्याने ] ( आकुळ पहा )

आवांक १ [ आ + वक्ष् १ रोषे] धैर्य करणें, शक्ति वाटणें. { आवांका = शक्ति ( नाम ) } ]

-२ [ आ + वच् वैदिक - आमन्त्रणे ] बोलाविणें.
उ०-तरी जीवीं ऐसे आवांके । म्हणे दास्य करी न नीकें ॥
जवं गुरु कवतिकें । माग म्हणति ॥ ज्ञा. १३-४०३

-३ [ आ + वच् १० परिभाषणे ] बोलणें.

-४ [ आ + वक् १ पतौ ] गोळा बेरीज करणें.
उ०-र्पै उगेपणा तुझिया । हा अभिप्रावो कीं धनंजया ।
जें एकवेळ आवांकुनियां । सांगावें ज्ञान ॥ ज्ञा. १८-१३३७ कुंटे

-५ [ आ+वख् १ गतौ ] गोळा बेरीज करणें. (उदा० वरील)

-६ [ आ + वग् ( इ ) १ गतौ ] गोळा बेरीज करणें. ( उदा० वरील )

-७ [ आ + वंक १ गतौ ] एकत्र करणें.

Monday, 23 July 2018 08:28

मराठी धातुकोश

आवग १ [ आ + भंज् ७ विभागे ( आभंज् = आभग् = आव्हग् = आवग ) ] स्वीकारणें, भाग घेणें.

-२ [ आ + मृग् १० शोधने { आमृग् = आवग् । ऋ = अ } ] स्वीकारणें.

-३ [ आ + वक्क् १ गतौ { क्क् = क् = ग } ] वाईट मार्गानें जाणें.

-४ [ अव + वक्क् १ गतौ { अव् + वक्क् - ( व लोप ) क्क् = ग् } ] वाईट मार्गानें जाणें.

-५ [ आ + वक्, वग् १ वक्रगतौ ] वांकडें चालणें, वांकड्या रस्त्यानें जाणें, पूर्वपरंपरा सोडणें. इतर रूप-आवंग.

-६ [ आ + वघ् १ गतौ { णिच् - आवंघयति } ] ओरांत हलविणें, चढवणें.
उ०-इंधनाचेनि आकारें । अग्नि जैसा अवतरे ॥
कां आवगे तरुवरें। भूमिरसु ॥ ज्ञा. १४-२७९

-७ [ आ + वष्क् १० दर्शने { वष्क् = वक्क् = वग } ] स्वीकारणें. ( अवग १ पहा )

-८ [ अव + वष्क् १० दर्शने { अव + वष्क् = व् लोप ष्क् = क् = ग् } ] दिसणें. (अवग २ पहा )

-९ [ आ + वृक्ष् १ आवरणे ( वृक्ष् = वक् ष् = वक्क् = वग् ) निवडणें. उ०-वरील-ज्ञा. १४-३७९

आवंग १ [ आ + वंग् १ वक्रगतौ ] वांकडें चालणें.

-२ [ आ + वंक् १ वक्रगतौ ] वांकडें चालणें.

आवट १ [ आ + वट् १० विभजने ] बाकी रहाणें, उरणें. इतर रूपें - आंवट १, आवंट १

-२ [ आ + वंट् १० विभजने ] शिल्लक रहाणें, उरणें.

-३ [ आ + वट् १० ग्रंथे ] एकत्र जुळणें.

आंवट १ [ आ + वट् १० विभजने ] उरणें, अवशिष्ट राहणें. ( आवट १ पहा )

- [ आ + वंट् १० विभजने ] उरणें, अवशिष्ट रहाणें. ( आवट २ पहा )

-३ [ आ + वंड् १ विभजने { ड् =ट् } ] शिल्लक रहाणें, उरणे.

-४ [ आ + वृंत ( ना.) { वृंत = वट } ] शिल्लक रहाणें, उरणें.

आवंट १ [ आ + वट् १० विभजने ] बाकी रहाणें, उरणें. ( आवट १ पहा )

-२ [ आ + वंट् १० विभजने ] शिल्लक रहाणें, उरणें. ( आवट २ पहा )

आवटाळ [ आ + वट् १० विभाजने { वट+ल ( स्वार्थे ) } ] एकत्र जुळणें.

आवड [ आ + पद् ४ स्थितौ प्राप्तौ { आपद् = आवड् = आवड } ] स्थिति प्राप्त होणें.
उ०–कां घराआंतुल एक । दीपाचा अवलोक। गवाक्षभेदें अनेक । आवडे जेविं ॥ ज्ञा. १८-३२८ कुंटे.

Monday, 23 July 2018 08:19

मराठी धातुकोश

आलिख [ आ + लिह् २ आस्वादने ( ह् = घ् = ख् } ] गोठणें, घट्ट होणें, आळणें.
उ०- आगा हींव आलिखलें । तें हिमवंतु जेवि जालें ॥ नाना दूध मुरालें । दघ्याकारें ॥
ज्ञा. १४-३७३

आलिंग [ आ + लिग् १ गतौ लिंगति ] जवळ जाणें, भेटणें.

आलुक [ आ + रूक्ष् १० पारुषे रूक्षयति ( कर्मणि - आरूक्ष्यते - आलुक. निष्ठा - आरूक्षित + ल - आलुकैल-ला - ली - लें ) ] कृश होणें.
उ० जिहिं आपणपें नाहिं देखिलें । ते चि हीं इंद्रियार्थी रंजले । जैसें कां आलुकैलें । तुषान्न सेवी ॥
ज्ञा. ५-१०९

आव १ [ आ + वप् १ बीजसंताने ] पेरणें, लावणें, आंवणें. ( आंव १ पहा )

-२ [ आ + वा २ गतौ ] ( जेवणानंतर ) हात कोरडे करणें. इतर रूप-आंव २

-३ [ आ + वै १ शोषणे { आवाय् = आव } ] ( जेवणा नंतर ) हात कोरडे करणें. इतर रूप-आंव ३

-४ [ आ + इ २ गतौ { इ = य् = व् } ] येणें. { आवैल-येईल }

-५ [ आ + या २ आगमने ] जवळ येणें.
उ०- आपुला मुकटीं सर्वथा । चंद्रु बैसो आलां समर्था ।
परी चंद्रुची चंद्राचीए माथां । आॐन एकीं ॥
*अमृतानुभव ३७२ जुनी पोथी

-६ [ अव् १ अवाप्तौ ] मिळविणें, संपादन करणें.
उ०- पेरिजे नुसदी हिंसा । तेथ आवैल काय अहिंसा ॥
परि नवलु बा धिवंसा । याज्ञिकांचा । ज्ञा. १३-२२३

आंव १ [ आ + वप् १ बीजसंताने { आवप् = आवब् = आऽव् = आंव } ] पेरणें, लावणें. इतर रूप-आव १

-२ [ आ + वा २ गतौ ] जेवणानंतर हात कोरडे करणें. ( आव २ पहा )

-३ [ आ + वै १ शोषणे ] जेवणानंतर हात कोरडे करणें. ( आव ३ पहा )

Monday, 23 July 2018 07:31

मराठी धातुकोश

आरोह [ आ + रुह् १ प्रादुर्भावे { निष्ठा - आरूढ + ल = आरूढल ( ला-ली-लें ) } ] चढणें. आरूढणें असें क्रियापद नाहीं ( माडगांवकर ). इतर रूप - आरुह

आरोळ [ आ + रुद् २ आक्रोशे रोदिति ] ओरडणें.

आर्जव १ [ अर्ज १ प्रार्थने ] आर्जवणें.

-२ [ ऋजु ( ना. ) ] आर्जवणें.

आर्जू [ आजुर् ( नाम ) ] मोलाशिवाय काम करणें.

आल [ अल् १ पर्याप्तौ { णिच् आलय } ] आंबा आला ( आम्रः फलैः अलितः पर्याप्तः )
उ०- पै आघवांचि रोममूलीं । आला स्वेदकर्णीं निर्मलीं ।
लेइला मोतियांची कडियाली । आवडे तैसा ॥ ज्ञा. ९-५२४
इतर रूप-आळ ६

आलंग [ आ + लंघ् १ आक्रमणे ] ओलांडणें, वर चढणें. ( आलंघ पहा )

आलंघ [ आ + लंघ् १ आक्रमणे ] ओलांडणें, वर चढणें.
उ०—हां गा राज्ञत्व नव्हतां आंगिं । रावो आपण काइ भोगी ।
कीं आंधारु हा न आलंगी । दिनकरातें । ज्ञा. १८-११३८
इतर रूप-आलंग.

आलव १ [ आ + लप् १ भाषणे { आलप् = आलव = आळव } ] आलवणें.
उ०--- स्वरूपतरी देखे । आलविलें आइके ॥
शब्द बोले मुखें । परि ज्ञान नाहीं ॥ ज्ञा. ५-५८

-२ [ आ + लप् १ भाषणे ] आलाप घालणें. इतर रूप आळव १

आलाप [ आ + लप् १ शब्दे ] इतर रूपें - आलापि, आलाफि.

आलापि [ आ + लप् १ शब्दे ] तान घेणें, गाणें. ( आलाप पहा )

आलाफि [ आ + लप् १ शब्दे ] तान घेणें, गाणें. ( आलाप पहा )

आलाब [ आ+लाभ् १० प्रेरणे { लाभ् = लाब् । घोष लोप } ] प्रेरणें, प्रेरणा करणें.
उ०-- तैसा अहंकारु आलाबला । दर्पु कामक्रोधीं रूढला ॥
एयां दोहींचा मेला । जेयांचां ठांइं ॥
ज्ञा. १६-३९४

आलाव [ आ + अल् १० सामर्थ्ये { आलाय-आलाव } ] समर्थ होणें, बळास येणें.

Monday, 23 July 2018 07:21

मराठी धातुकोश

आरड १ [ आ + रट् १ शब्दे ( आरट् = आरड् ) ] मोठा शब्द करणें. इतर रूप-ओरड २

-२ [ अव + रट् १ शब्दे ] मोठा शब्द करणें. इतर रूप-ओरड १

-३ [ उत् + रट् १ शब्दे ] मोठा शब्द करणें. इतर रूप-ओरड ३

आरत [ आ + वृत् १ वर्तने { आवृत् = आरत् } ] परत फिरणें.

आरंबळ १ [ आ + ऋंज् + प्लुष् - ऋंज् १ भर्जने, प्लुष् ४ दाहे ] अत्यंत पोळणें, होरपळणें.

-२ [ आ + रंब् १ शब्दे { आरंब् + ल ( स्वार्थे ) आरंबळ } ] बरळणें, बडबडणें. इतर रूप-आरंभळ

आरंभळ [ आ + रंब् १ शब्दे ] बरळणें, बडबडणें. ( आरंबळ २ पहा )

आरव [ आ + रु २ शब्दे { आरु । गुण । आरव् } ] ओरडणें. ( कोंबड्याचें ओरडणें ).

आराअ [ आ + राध् ५ संसिद्धौ { आराध् = आराह् = आराअ } ] समाधान होणें. निष्ठा-आराधित + ल = आराइल (ला-ली-लें ). नाम-आराधनिका-आराणुक. इतर रूप-आराइ ३

आराइ १ [ आ + ऋ ३ गतौ ( णिच्-आरयति; आरापयति. आर्यते-वैदिक, अर्पयति ) ] अर्पण करणें.  इतर रूप-आरायि.

-२ [ आ + राध् ५ संसिद्धौ { आराधि = आराहि = आराइ } ] अनुकूल असणें.

-३ [ आ + राध् ५ संसिद्धौ ] समाधान होणें. ( आराअ पहा )

आराध [ आ + राध् ५ पूजायाम् ] पूजिणें.

आरायि [ आ + ऋ ३ गतौ ] अर्पण करणें. ( आराइ १ पहा )

आरुथ [ अर्थ् १० उपयाञ्चायाम् ] मागणें. ( अर्थि पहा )

आरुह [ आ + रुह् १ प्रादुर्भावे ] चढणें. ( आरोह पहा )

आरूढ [ आ + रुह् १ प्रादुर्भावे { निष्ठा-रूढ ( नाम ) } ] चढणें.

आरेख [ आ + रिख् १ नियंत्रणे { गुण । रिख् = रेख} ] ताब्यांत ठेवणें.

आरोग १ [ आ + रुच् १ रोचने ( गुण ) ( च = क् = ग् ) ] अन्नाची चव घेणें, जेवणें.

-२ [ आ + रु ६ पीडायाम् ] पीडित होणें.

आरोप [ आ + रुह् ( णिच् ) रोपय् ] रुजवणें, राहणें.

Monday, 23 July 2018 07:11

मराठी धातुकोश

आंबव १ [ अंब ( ना. } { अंबय = अंबव } ] मुद्दाम आंबट करणें.

-२ [ अम् १० रोगे { आमय् = आंबय् = आंबव } ]

-३ [ अंब ( ना. ) अंबु = पाणी ] अंबवणें, पाणी पाजणें.  उ०-ऊस लावल्यावर एक आठवड्यानें त्याला प्रथम आंबवतात-पाणी पाजतात. ( अंबव पहा )

आबळ १ [ आविल ( ना. ) { बिल = बळ } ] संकटांत पडणें.

-२ [ आ + बाध् १ लोडने { बाध् - बाढ् - बाळह् - बळ } ] संकटांत पडणें, हाल होणें.

आबाळ [ आ + बाध् १ लोडने { बाथ् - बाढ् - बाळ् } ] हाल होणें.

ए १ आबुख् [ अभि + उख् १ गतौ ] पसरणें. सर्वत्र जाणें.

ई १ आंबुख् [ सम् + अभि + उक्ष् १ सेचने ] शिंपडणें.

आंबुख [ अभि + उख् १ सेचने { भि +उ = ब् + हि + उ - ह् लोप, अनुस्वारागम } ] शिंपणें.

आबुथ १ [ आ + वि + उत् + स्था १ अभियोगे { आव्युत्था = आबुथ } ] विपरीत होणें.

-२ [ आ + अभि + उत् + स्था १ अभियोगे { आभ्युत्था = आबुथ } ] उठणें.

आंबुथ [ अभि + उत् + इन्ध् १ दीप्तौ { अभ्युदिंध् = अभ्युदिह् = आंबुथ } ] प्रदीप्त करणें, पेटवणें.

आंबुस [ आम्लीयस् ( ना. ) ( तरभाव ) ] किंचित् आंबूस होणें.

आभर [ आ + मृ ३ धारणे ] आवरण घालणें. (आभरः = आभ्रा. उ०-गाद्या, तक्के आभरणें.)

आभास [ आ + भास् १ प्रकाशने ] प्रकाशणें, वाटणें.

आम [ अम् १० रोगे ] दुखणें. उ०- हाडें आमलीं.

आयताव [ आ + यत् १ प्रयत्ने ] प्रयत्नाशिवाय मिळणें.

आयास [ आ + यस् ४ प्रयत्ने आयासय् ( नाम )  { आयासय् = आआस् = आस } ] त्रास करून घेणें. उ०—असा आसूं किंवा आयासूं नकोस. इतर रूप-आस १

आर १ [ आ + ऋ ३ गतौ { आ = ईषत् । आर् वृद्धि } ] संकोच होणें, आकुंचित होणें.

-२ [ आ + हृ १ भक्षणे । वृद्धि । आहारय् ] पोट भरून जेवणें; इतर रूप-आहार ३

-३ [ सम् + हृ ] संकुचित करणें. ( हार पहा )

Monday, 23 July 2018 07:02

मराठी धातुकोश

आपाद [ आ + पद् ( णिच् ) ४ प्राप्तौ { पद् - पाद्य् } ] संपादणें.

आपार [ अप + ऋ ३ गतौ { ऋ = आर् वृद्धि } ] ओसरणें, उतार होणें. इतर रूप-अपार.

आपुथि [ आ + पुथ् १ हिंसायाम् ] गांजणें.  इतर रूपें - हापुट, हाफुट, हाफट, हफुट, हफट.

आप्लव [ आ + प्लु १ प्लुतौ ] उडी मारणें ( ज्ञानेश्वर ).

आफट १ [ आ + स्फट् १ विशरणे ] इतर रुपें-हाफट, आंफट, हांफट.

-२ [ आस्फुटनं ] ( हाफट पहा.)

आंफट [ आ + स्फट् १ विशरणे ] हाफटणें.

आफड १ [ आ + स्पृश् ४ स्पर्शने { स्पृश् = फट् = फड् } ] स्पर्श करणें.

-२ [ आ + स्फंड् उपहसने { स्फंड् = फड (स् लोप) आस्फंड्यते = आफडे. } ] मानभंग करणें.

आंफळ १ [ आ + प्लु १ प्लवने आप्लवनं { आप्लु - आफळ } ] धुणें.

-२ [ आ + फल् १ निष्पत्तौ ( औ = ईषत् ) ईषत् फलनं ] थोडें पिकणें, उमलणें.

-३ [ आ + फल् १ विशरणे { आ = ईषद् } ] अर्धवट पिकणें, शिजवणें.

-४ [ आ + स्फल् १० ताडने ] फाडणें, फाळणें, हापटणें.

-५ [ आ + स्फल् = आरुफाल् १० ताडने ( आ= आधिक्य) { स् लोप } ] जोरांत हाणणें.

-६ [ आ + स्फाल् १० ताडने ] जोरांत हाणणें.

-७ [ आस्फालनम् ( ना.) ] जोरानें आपटणें.

-८ [ आप्लवनम् ( ना. ) ]

आफाव [ आ + स्फाय् ( णिच् ) १ विताने वृद्धौ स्फावयति { स्फाय् = स्फाव् = फाव } ] वाढविणें. उ०- आगम आफाविलेवेद वाढविले.

आफुड [ आ + स्फुंड् १० उपहसने (आस्फुंड्यतै (कर्मणि) आफुडतो ) ] चेष्टा करणें, अपमान करणें.

आंब [ अम् १० रोगे { अम् = आमय = आंव } ] आंबट होणे, उ०-अन्न आंबतें.

आंबट [ आम्लिष्ट ( ना. ) ] आंबट होणें, आंबण.

Monday, 23 July 2018 06:52

मराठी धातुकोश

आदब [ आ + दभ् १० आज्ञापने { दभ् = दब् ( घोष लोप } ) दाबून धरणें. ( मान ह्या अर्थी अरबी आदब शब्द निराळा ).

आदळ [ आ + दृ ९ विदारणे { आदृ = आदर् = आदल् = आदळ }; आ = हा } ] आपटणें. इतर रूप- हादळ.

आदोळ [ आ + दुल् १० उत्क्षेपे ] झोके घेणें, हलणें. ( अदोळ पहा )

ई १ आधप् [ आ + ध्मापय् । ध्मा । ] होरपळणें.।
( आध्माप्यते = आधपे, आधपिजे । आध्मापितानि आधपिलीं, आधपलीं )

आधप [ आ + दह् १ ( णिच् ) ज्वलने दहापय् कर्मणि दहाप्यते ] होरपळणें. इतर रूपें -- अधप, आधाप.

आधाइ [ अधि + आ + ध्यै १ चिन्तायाम् ] आधिग्रस्त झालेला. ( अधाध पहा )

आधाध [ अधि + आ + ध्यै १ चिन्तायाम् ] आधिग्रस्त झालेला. ( अधाध पहा )

आधाधि [ अधि + आ + ध्यै १ चिन्तायाम् ] आधिग्रस्त झालेला. ( अधाध पहा )

आधाप [ आ + दह् १ ( णिच् ) ज्वलने { णिच् - दहापय - कर्मणि - दहाप्य - आधाप } ] होरपळणें. ( आधप पहा )

आधें १ [ आ + धे १ पाने ( आधाय्यम् ) { आधेय = आधे } ] पिण्याजोगें.
उ०-एरव्हीं त-हीं तूप काइसेयां गुसलावें।
अमृत कां गालुनु आधें करावें । हां गा पाउसीं काइ डावे ।
जेवणे आंग होये ॥ ज्ञा. १०-२९०

-२ [ आ + धे १ चोषणे आधेय ] चाटण्याजोगें, चोखण्याजोगें. उ०- वरील पहा.

आनंद [ आ + नंद् १० आनंदने ] आनंद, सुख होणें.

आप [ आप् ५ प्राप्तौ ] पावणें, प्राप्त होणें.

आपंग १ [ आ + पंगु ( ना. ) ] विकलित होणें.

-२ [ आ + प्र + अंग् १ गतौ ] एकाद्याच्या जवळ जाणें.

आपज १ [ आ + पद् ४ गतौ { आपद्यते - आपजे कर्मणि } ] मिळणें, प्राप्त होणें, उत्पन्न होणें, भासणें.

-२ [ आ + पद् ४ { आपद् नाम } ] संकट येणें.

आपदाव [ आपदा (ना.) { आपदाय = आपदाव } ] संकटांत असणें.

आपट [ आ + पट् १ विदारणे { आ = हा, सघोष स्वर } ] हापटणें, आदळणें.

Monday, 23 July 2018 06:43

मराठी धातुकोश

आत्राट १ [ आ + तृह् + ट ( स्वार्थे ) १ हिंसायाम् ] थोपटणें.

-२ [ आ + तृह् = { तृढ्=तृट्=त्रट् } ] थोपटणें; थापटणें.
उ०- दंड त्राहाटणें म्ह. दंड थापटणें, थोपटणें.

आथ १ [ आ + प्रथ् १० प्रथने ( विस्तारे ) ] प्रसिद्ध असणें. निष्ठा-आप्रथित + ल = आअथिल = आथिला.
उ०- कुबेरु आथिला होए । परि तो नेणे चि माझी सोये ।
संपत्ति मासीं नोहे । श्रीनिवासु ॥ ज्ञा. १६-३५५

-२ [ आ + स्था १ गतिनिवृत्तौ ( {स्लोप} ) ] थांबणें, बनणें.  उ०- गुणपंचकें धरित्री आथिली ।

-३ [ आ + स्था] संपन्न होणें.
रंगाथिली - रंगसंपन्न.
चित्ताथिला - चित्तसंपन्न
सत्वाथिला - सत्त्वसंपन्न.
( आथि ३ पहा )
( अस् - अस्ति - आथि ह्या रूपाशीं याचा कांहीं एक संबंध नाहीं. )

-४ [ अर्थ् १० याञ्चायाम् { अर्थ् = अत्थ् = आथ् = आथ ) ] विनंति करणें, मागणी करणें. (आथि ३ पहा)

आथर, आंथर, आँथर [ आस्तरणं ]

आंथर १ [ आस्तृ ५ आस्तरणे ] खालीं पसरणें. ( हाथर २ पहा )

-२ [ आ + स्तृ आंथरूण उघडणें ] ( हंतर पहा )

आथि १ [ आ + स्था १ गतिनिवृत्तौ ] थांबणें, बनणें.

-२ [ आ + स्था १ राहणें ] संपन्न होणें. इतर रूप-आथ ३

-३ [ अर्थ् १० याञ्चायाम् ] विनंति करणें. इतर रूप-आथ ४

-४ [ आ + भा २ प्रकाशने ( आभांति = आहांति = आथि ) ]
उ०- कर्णेविण सोपटें । कणिसें लागलीं आथि एक दाटें ॥
काई कराल गोमटें। वोस नगर ॥ ज्ञा. ९-४२९.

-५ [ अस्ति - अस् २ सत्तायाम् ( अस्ति-अह् ति-आथि)] अस्ति - आथि आणि आभांति - आहांति - आथि हे दोन आथि अगदीं भिन्न आहेत. एक अस् पासून निघतो व दुसरा आभापासून निघतो.

आथिला [ आस्थित + ल = आथिला ] संपन्न.
उ०- पैं राजमुद्रा आथिला । प्रजा भजे भलेतेया ।
तेवि शास्त्रें स्वीकारिलेयां । मार्गमात्रातें ॥ ज्ञा. १८-८४६.