Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Super User

Super User

Wednesday, 25 July 2018 04:53

मराठी धातुकोश

कव १ [ कु १ शब्दे { कु = को = कव्. कव }] कविता रचणें.

-२ [ कवि ( ना. )]

कवटाळ [ क्रम + तल्; कम् १ पादविक्षेपे; तल १ प्रतिष्ठायाम् ( द्विधातुसंयोग ) { कम् + तल् = कवँतल् अवटाळ }] भेटणें, आलिंगून भेटणें, इतर रूप-कवंटाळ

कवंटाळ [ क्रम् + तल् ] ( कवटाळ पहा )

कवळ १ [ कवलित ( ना.)] धरणें, चाहूंनीं कवटाळणें, तोंडानें धरणें.

-२ [ क्लव् १ भये { क्लच् = कल्व = कवळ । वर्णव्यस्यास }] भीणें, घाबरून जाणें. उ०-कवळिला मोहें; दुःखें कावळला.

कवळास [ कमलासन ( ना. )( कमलासन = कवळास )] प्राण्यांतील कमलांत बसविणे. उ०-नदींत अथवा तळ्यांत फेंकणें.

कृष्ट १ [ कष्ट ( ना. ) { कष्ट = कष्टं}] श्रमणें.

-२ [ कष्ट ( ना. ) ( कष्टाय }] श्रमणें, त्रासून गांजून जाणें.

-३ [ कष्टायते { कष्टाय कमते } ] गुन्हा करण्याची इच्छा होणें. इतर रूप-कष्टाब.

कष्टाव १ [ कष्टायते । कष्टाय = कष्टाव } ]

-२ [ कष्टायते ] ( कष्ट ३ पहा )

कस १ [ कष् १ हिंसार्थः कष् = कस ]  उ.-कसलेला म्हणजे कसास-परीक्षेस उत्तरलेला.

-२ [ कच् १ बंधने { कच् = कस् । कस } ] उ.-कमर कसली.

-३ [ कश् ३ शासने ] तरबेज झालेला.

-४ [ कृष् १ विलेखने { कृष् = कस }] जमीन कसणें = जमीन नांगरणे.

कसकस १ [ कंस् २ गतिशासनयो: { कंस् कस् । द्विरुक्तिः । = कसकस }] नाश करणें.

-२ [ कष् (द्वि. ) १ हिंसार्थः ] नाश करणें. ( कसास पहा )

कसमळ [ कृष् + मृद् ; कृष् १ विलेखने, मृद् १ क्षोदे ] ( कचमळ १ पहा )

कसर १ [ कस् १ गतिशासनयोः ] बाजूस घसरणें.

-२ [ कस् १ वक्रीभवने] इतर रूपें-कचर १०, कुचर.

कसवट [ कषपट्ट ( ना. ) { कषपट्ट = कसवट }] कसास लावून परीक्षा करणें.

कसास [ कष् १( द्वि. ) हिसार्थः ] जोरानें घासणें. इतर रूपें–कसकस २, कसकन्.

कस्तर [ कस्तीर ( ना. ) { कस्तीर = कस्तर }] कल्हई करणें, जोडणें, मिलाफ करणें

Wednesday, 25 July 2018 04:46

मराठी धातुकोश

करांड [ कृ + रेध् ] इतर रूप-करंड १

कराव १ [ काराप { कृ । णिच् । काराप - कराव }]

-२ [ कारापयति ] ( करव पहा )

कर्कर [ कर्कर (ना.).] ( करकर ३ पहा )

कर्कस [ कर्कश ( ना. ) { कर्कश = कर्कस }] घट्ट बांधणे.

कर्बड [कर्पट (ना.)]उष्ट्यानें हात घाण होणें. (करबड पहा)

कल १ [ कल् १ संख्याने ] समजणें. इतर रूपें-आकल, कळ १, कळ ३

-२ [ कल् १ संख्याने ] विचार करणें, समजणें. उ०- नातरी अद्भुतरसाचा कल्लोलीं । झाली चौदा भुवनासि कडियाली ॥ तैसें आश्चर्य हें कलीं । कैसेनि मीं । ज्ञा. ११-३१२

-३ [ कनय ] कमी होणें, खालीं जाणें, उ.- पाऊस थांबल्यावर नदी थोडीशी कलली.

कलकल [ कल्ल १ अच्यक्ते शब्दे | कल्लकल्ल । द्वित्त । कलकल }] गोंगाट करणें. इतर रूपें- कलकल, कलकलाट.

कलट [ क्लय् १ हिंसायाम् { क्लथ् = क्लथ् = कलड = कलंड }] पालथें करणें, लवंडणें. ( कलथ पहा )

कलठ [ क्लथ् १ हिंसार्थः, परिवर्तने { क्लथ् = कलठ }] ( कलथ पहा )

कलड [ ऋथ् १ हिंसार्थः ] ( कलथ पहा )

कलंड १ [ कल् १ गतौ + लंड् १० उत्क्षेपणे { कल + लंड्। द्विधातुसंयोग }] कल जाऊन लवंडणे.

-२ [क्लथ् १ परिवर्तने { क्लथ् = कलड = कलंडणे }]

-३ [क्लथ् १ परिवर्तने ] ( कलथ पहा )

कलथ [क्लथ् १ हिंसार्थः ] उलटें फिरविणें.  इतर रूपें-कलड, कलंड, कलठ, कलट, कलाट, कलाठ, कलाड.

कलप १ [ कल्प ( ना. ) { कल्प = कलप } लेप लावणें.

-२ [ क्लप् १ विचारे { क्लप् = कलप }] विचार करणें.

कलमैल [ क्लम् + म्लै; क्लम् ४ ग्लानौ, म्लै १ हर्षक्षये। द्विधातुसंयोग ] कालवाकालव होणें.

कलाट [क्लथ् १ हिंसार्थः { क्लथ् = कलथ । वर्णविश्लेष कलट, कलाट }]( कलथ पहा )

कलाठ [ क्लथ् १ हिंसार्थः ] ( कलथ पहा )

कलाड [ क्लथ् १ हिंसार्थः ] ( कलथ पहा )

कल्ह् [ कल् १ संख्याने { कल् = कल्ह् कल्ह } ] कळणें, कलणें, कळत असणें.

Tuesday, 24 July 2018 12:09

मराठी धातुकोश

करकराव [ कर्करायते ] ( करकर ५ पहा )

करड १ [ क्रुड् १ घनीभवने { कुड् = करड; उ = अ}] उ.- भांड कुडितं = भांडे करडलें.

-२ [ क्रूड् १ घनीभवने ] ( कुरड ७ पहा )

-३ [कृ + रध्; क ५ हिंसायाम् , रघु - ४ हिंसायाम् { कुरध् = करड द्विधातुसंयोग } ] कुरतडणें.

-४ [ कृड् ६ घनत्वे ] कठीण होणें. उ०- भांडे करडलें.

-५ [ कृड् ६ निमज्जने {कृड् = करड } ] थिजणें, विरजणें. उ.-दहीं करडलें.

करंड १ [ कृ + रंध् ; कृ हिंसायाम् , रंघ् ४ हिंसायाम् { कृ + रंघ् । द्विधातुसंयोग । कररंध् = करंड, करांड }] कुतुडणें, करांडणे. १ करांड २ पहा )

-२ [कृत् ६ छेदने कृतति { कृन्त् = करन्त = करंड }] कुतुडणें.

करणी [ ( अ ) करणिः ] करणी.

करतड [ कर्त्र् १ भेदने { कर्त्र् = करतर् = कडतर } ] ( कडतर पहा )

करप १ [ कप् १ कृपायाम् । कप् = करप् }] उ०-हें पाहून माझी छाती करपली.

-२ [ कृपयति ( कृपय् - दयायाम् म्याक्डोनल्ड व्याकरण ४००)] उ.-माझें हृदय करपतें.

-३ [ कृप् १० दौर्बल्ये { कृप् = करप } ] दया येणें, वाईट वाटणें, उ.-माझें हृदय करपतें.

-४ ( कड्ड् १ कार्कश्ये { कड्ड = ( णिच् ) काड्डापय् = करप } ] करपणें. उ०-पिकें करपलीं, भाकरी करपली.

करबड [ कर्पट ( ना. ) { कर्पट = करबड }] उष्ट्यानें हात घाण होणें. उ.-हात करबडले-कर्बडले. इतर रूप-कर्बड.

करम १ [ क्मर् १ हूर्छने { कमर् । वर्णव्यत्यास । करम } ] कमरणें = करमणें = बांकडे होणें.

-२ [ क्रम् १ पादचिक्षेपे { क्रम = करम् = करम } ]

करव १ [ कारयति { कारय = करव; कारापय - कराव } ]

-२ [ कारय । कृ । णिच् । कारय = करच }] कारयतिकरवतो; कारापयति = करावतो. इतर रूप-कराव.

करवट [ कर + वृत् १ वर्तने { करवृत् = करवट } ] एका कुशीवर निजणें.

करवत [ करपत्र ( ना. ) { करपत्र = करवत }] करवतीनें कापणें.

करवंद अतिशय थंडगार होणें.

Tuesday, 24 July 2018 12:01

मराठी धातुकोश

कबाड [कर्ब् १ गतौ { कर्ब् = करब् = कड्ब् = कबड । वर्णव्यल्यास । कबाड } ] दमे तों काम करणें.

कमताव [ किमर्थ ( ना. ) { किमर्थाय = कमताव }] हळू हळू कमी होणें.

कमच १ [ कम् १ कान्तौ { कम् = कामय = क्रमव } ] मिळविणें. उ०- संपत्ति कमवणें. (कमवि पहा )

-२ [ परि + कर्मयति ११ भूषणे ] तयार करणें. उ०- कातडें कमवणें.

कमवि [ कम्-कामय् १ कान्तौ ] इतर रूप-कमव १

कमाव [  कमुक ( ना. ) ( सुपारी सारखा तुरट पदार्थ }]
सुपारीच्या किंवा काताच्या पाण्यानें धुऊन साफ करणें, कातडी कमावणें. इतर रूप-कामव १ ।

कमावि [ कामय् कम् पासून ] ( वरील धातु पहा ) इष्ट प्राप्त करून घेणें. इतर रूपें-कामावि; कामवि ( अमृतानुभव ).

कर १ [ कृ ५ हिंसायाम् ] मारणें.

-२ [क्लप् १ सामर्थ्ये ] उ०- याची सर्व सामग्री केली.

-३ [ कृ करणे ] ( कृ करति ह्या वैदिक धातूपासून निघाला आहे; कृणु, करु या सविकरण धातूंपासून निघाला नाहीं. )

-४ [ कृ ८ करणे ] कोणतेंही काम करणें.

-५ [ कल् १ शब्दसंख्यानयोः ] मनांत आणणें. उ.- ऐसें हें गहन । अर्जुना माझें भजन ॥ आतां आइक सांघों आन । जें करिति येक ॥ ज्ञा. ९-२१८

-६ [कृ ८ करणें] उ०—मला करतेस तसें माझ्या भावाला कर.

करकच [ ऋकचायते - करकचतो ] करकचून. इतर रूप-करकचाच.

करकचाच [ क्रकचायते ] ( करकच पहा )

करकर १ [ करीकृ ( वैदिक ) पुनःपुनः करणें; ( करीकृ। वैदिक। = चरीकृ-संस्कृत )  ( मराठींत धातु वैदिकांतून आला )]

-२ [ कर्क् १ हसने-कर्कर ( ना.) { कर्कर = करकर } ] दगडासारखें कठीण होणें-असणें, कर्कर आवाज करणें.

-३ [ कर्कर (ना.)] कर्कश आवाज करणें. इतर रूप-कर्कर.

-४ [ कर्द- ( कावळ्याचा शब्द ) द्वित्व-करकर ] कावळ्यासारखा आवाज करणें.

-५ [ कर्करायते ] ( वरील करकर पहा ) इतर रूप-करकराव.

करकस १ [ कृष् - करीकृष् १ विलेखने { करीकृष् = करकस }] कठोर होणें.

-२ [ कर्कश (ना.) { कर्कश = करकस }] कडकपणा दाखविणें.

Tuesday, 24 July 2018 11:50

मराठी धातुकोश

कणवळ [ कपिल ( ना. ) ] ( कळवळ ८ पहा )

कण्ह १ [ कण् १ शब्दार्थः { कण् = कण्हू }] इवळणें. इतर रूपें-कण्हाव, कण.

-२ [ कन्द् १ वैक्लत्र्ये { कन्द् = कण्ह } ]

कण्हकण्ह [ कण् १ शब्दार्थः { कण् । द्वित्त।= कण्कण्= कण्हकण्ह }] ( कणकण १ पहा )

कण्हाव [ कण् १ शब्दार्थः {कण् = णिच् । काणय् अथवा कणापय् = कण्हाव }] ( कण्ह १ पहा )

कथ [ कथ् १० वाक्यप्रबंधे ] सांगणें.

कदर १ [ कद् १ शब्दार्थः { कद् + र = कदर } ] भय घेंणे, रडणे.

-२ [ कद्र ( ना. ) { कद्र = कदर् = कदर }] दमणें, भय घेणें.

-३ [ ऋद् १ शब्दार्थः { कद् = कदर }]

-४ [ कदर्य (ना.)] निरुत्साह होणें, उ०-परि हें आइकोनि झनें । कदरसी हो मनें ॥ कायि रात्रि चांदिणें। धाकु धरिजे ॥ ज्ञ. १६-१६५

कदर्थ [ कदर्थय ( ना.)] अपमान करणें, कष्टीं करणें, कमी लेखणें. कर्मणि - कदर्थ = नाश पावणें, दुःख भोगणें, णिच् - कदर्थवि - नाश करणें. ।

कदर्थि [ कदर्भय ( ना.)]

कदल [ कदली ( ना. ) ( जुव्याची विशिष्ट फेंक )] जुवे एका विशिष्ट प्रकारानें फेंकणें.

कनवाळ १ [ क्लिंद् १ परिदेवने - परिदेवनं शोक इत्यर्थः { क्लिद् = कनवाळ }] दुःख वाटणें, दया येणें. इतर रूप - कन्हवळ २.

-२ [ क्लिंदालु ( ना.} { क्लिंदालु = किनवाळ-कन्हवाळ-कनवाळ } ] दुःख वाटणें. इतर रूप-कन्हवाळ

कनांद [ कद् + नंद्; कद् १ वैक्लव्ये; नंद् १ समृद्धौ { कद् + नंद् । द्विधातुसंयोग । कन्नंद् = कन्नांद् = कनांद } ]वाईट स्थिति होणें. ।

कन्हवळ १ [ कपिल ( ना, }] ( कळवळ ८ पहा )

-२ [ क्लिंद् १ परिदेवने ] ( कनवाळ १ पहा )

कन्हवाळ [ क्लिंदालु ( ना.)]( कनवाळ २ पहा )

कन्हार [ कण् १ शब्दार्थः { कण् + र = कन्हार }] दुखणे.

कंप [ कप्-कंप् १ चलने ] इलणें.

कपूर [ कर्पूरति ( ना. )] (कापुर पहा ) म. ग. ७

Tuesday, 24 July 2018 11:30

मराठी धातुकोश

कडस १ [ कटि (ना.)+ स] कमरेभोंवतीं आंवळून बांधणे.

-२ [ कर्क-कठीयस् ( ना.) १ कृच्छ्रजीवने । कठ् = कठीयस् = कडस }] अशक्य होणें, कमी कमी होणें. इतर रूप-कडास ३

-३ [ कड्-कंड् १० भेदने { कड् + स्। लङ् । = कडस }। परीक्षणें, निवडणें.

-४  [ कर्ष ( ना. ) { कर्ष = कर्र्ष = कड्ष = कडस } ] कसास लावणें, विचार करणें, खल करणे.

-५ [कर्ष ( ना.) { ( कर्ष = मापन ) ( कर्ष = कडस )}] तोलणें, पारखणें.

-६ [ कृश् ४ तनूकरणे { कृश् = कडस; र् = ड्, श् = स् } ] शरीरानें कृश होणें.

-७ [ कटाक्ष ( ना.)] ( कडास १ पहा )

-८ [ कटाक्ष ( ना.) { कटाक्ष = कडास । कडस }] परीक्षणें, न्याहाळणें. ( कळस पहा )

कडसर [ कटिश्रयः ( ना.) { करिश्रय = कडसर } ] बाजूस सरणें.

कडाड १ [ कटकटापयति ] ( कडकड १ पहा )

-२ [ कद्ट १ कार्कश्ये ] ( कड्ड पहा )

कंडार १ [ कड् १० भेदने ] तोडणें, भेदणें.

-२ [ करांड चा अपभ्रंश - वर्णव्यत्यास ]

-३ [ कांडाढ्य ( ना. )]

-४ [ कांडतर ( ना.) ] कांड्यासारखे मोठें वाढणें.

कडास १ [ कटाक्ष ( ना.)] इतर रूप - कडस

-२ [ कटाक्ष ( ना. ) ] ( कळस पहा )

-३ [ कठ् १ कृच्छ्रजीवने ] ( कडस २ पहा )

कढ [ क्कथ् १ निष्पाके { क्वथ् = कढ } ] कढकढीत. कढणें = शिजणें ( कढकढ पहा )

कढकढ [ क्वय् १ निष्पाके { द्विरुक्त } ] इतर रूप-कढ

कण [ कण् १ शब्दार्थे । कण् । द्वित्व । कणकण् । } ] कणणें = शब्द काढणें, इवळणें, कण्हणें, उ०-असा कणूं नकोस. ( कण्ह पहा )

कणक [ कळक = कणक ] कळकणे.

कणकण १ [ कण् १ शब्दार्थे { कण् । द्विव। कण्कण् }] इवळणें, कण्हणें. इतर रूप-कण्हकण्ह

-२ [ कण् १ शब्दार्थे ] इतर रूप-कणकण्ह

कणकण्ह [ कण् ( द्वित्व ) ( कणकण २ पहा )  उ०-असा कणकण्हूं नकोस बुवा ।

कणखावि [ क्ष्माय् १ विधूनने ] ( खणकावि पहा )

कणवण [ कग् + बण्; कण् १ शब्दार्थे । वण् शब्दार्थः द्विधातुसंयोग ] मुलासारखें रडणें, इवळणें.

Tuesday, 24 July 2018 11:19

मराठी धातुकोश

कडकड १ [ कटकटापयति ( कट् १ शब्दे )] कर्कशा आवाज करणें, रागांत मोठ्यानें बोलणें. उ०-१ तो कडकडला. ३ वीज कडकडली. इतर रूपे-कडाड, कडकाव १

-२ [ कष्ठ् १ कार्कश्ये { कड्ढकड्ढ । वीप्सा । कडकड }] कर्कश आवाज करणें.

-३ [ कडू १ मदे, वैक्लव्ये { कड्-{ द्वित्व ) कड्कङ् }] भुकेनें व्याकूळ होणें, कडककडीत. उ०- आतां अगदी कडकडलें आहे.

-[ का १ कार्कश्ये { कड़क ( द्वित्व } }] कर्कश आवाज काढणें.

-५ [ क्कथ् १ निष्पाके ( क्कथ् - द्वित्व ) ] इतर रूप-कढकढ.

-६ [ कटकटापय ] उ.-ताशा कडकडावणें म्हणजे कडकड वाजविणें. इतर रूप-कडकडाव.

कडकडाट १ [ कद्द् १ कार्कश्ये ] ( कडड पहा )

-२ [ कड्डकड्डाढ्य (ना.)]

-३ [ कड्डकड्डिष्ट ( ना.)]

कडकडाड [ कड्डू १ कार्कश्ये { कड्ड - कडाड } ] ( द्वित व अभ्यस्त धातु ) विजेच्या कडकडाटाप्रमाणें मोठा आवाज होणें.

कडकडाव [ कड् १ अदने { कड । द्वित्त । कडकड }] खाणें. उ०-त्या पोरानें हरबरे कडकडावले.

कडकाव १ [ कटकटापयति ] ( कडकड १ पहा )

-२ [ कड्डू १ कार्कश्ये ] कडकावणें. ( कडक २ पहा )

कडंग [ कड्ड १ कार्कइये ] कठीण होणें. उ०—पानें कडंगलीं = वाळून गेलीं.

-२ [ कड्डक ]

कडड [ कट्ट् १ कार्कश्ये { कट् = कदद् । वर्णविश्लेष। कडड } ] कांहींतरी मोडल्यासारखा आवाज होणें. इतर रूपें–कडाड २, कडकडाट १

झडतर [ कर्त्र् १० शैथिल्याक्रियाम् । कर्त्र् = करतर = कुडतूर । वर्णविश्लेष, र = ङ् } ] करतडणें, कडरणें, कुडतरणें. इतर रूप-करतड.

कडमड [ क्कथ् + मथ् ; क्कश् १ निष्पाके; मथ् १ विलोडने { कथ्मथ् = कडमड } ] तापानें भाजून लोळणें.

कडवट १ [ कटु ( ना. ) { कटु = कडु = कडव + ट । स्वार्थे, अल्पार्थे वा } ] कडू होणें.

-२ [ कटिष्ट ( ना. ) { कटु = कटिष्ट; ट् = ड् }] कडू होणे, कडवट लागणें.

Tuesday, 24 July 2018 11:08

मराठी धातुकोश

कचाच १ [ कच् १ बंधने ]

-२ [ कच् १ शब्दे ] ( कचकच १ पहा )

कचाव १ [ कसापयति-कस् १ गतौ { णिच् । कसापय = कचाव } ] ( कच १ पहा )

-२ [ कच् १ बंधने-कचक ( ना. ) ] ( कचकाव २ पहा )

कट १ [ कट् १ गतौ ] ( काट ५ पहा )

-२ [ कद् १ वर्षावरणयोः ] लिप्त होणें, वेढणें.

-३ [ कठ् १ कृच्छ्रजीचने { कठ् = कट् }] संकटाने निर्वाह करणें. उ.- तो कसातरी दिवस कटूं लागला.

-४ [ कृत् ६ छेदने ] कापणें, कमी करणें. उ०-व्याज कटणें.

कटाळ [ कष्टालु (ना.) { कष्टालु = कट्टाल = कट्टाळ, कटाळ }] दमून जाणें. ( खेडवळ भाषेंत येतो )

कंटाळ [ कष्टालु ( ना. ) { अनुस्वारगम } ] (शिष्ट रूप) कंटाळणें.

कठ [ कठ् १ कृच्छुञ्जीवने ] कठणें = काढणें. उ.- कसे तरी दिवस कठणें-काढणें. इतर रूपें–काढ २, कंठ १

कंठ १ [ कट् १ कृच्छ्रजीवने, शोके ] ( कठ पहा )

-२ [ कंठ् १० शोके, १ आध्याने ] उत्कंठा धरणें.

कंड १ [ कंडूयते ]

-२ [ कंडूय् ( ना. ) ११ गात्राचिघर्षणे ] कंड सुटणें, आंग खाजविणें. उ-आंग कंडतें.

कडक १ [ कड् १ भेदने { कड् + क ( स्वार्थे )= कडक } ] भेदणें, फोड करणें.

-२ [ कट्ट् १ कार्कइये ]  उ०—भाकरी कडकली. इतर रूप कडकाव २.

-३ [ कड् १० भेदने, ६ अदने ] इतर धातुसाधित रूपें-कडकन्, काडकन् मोडणें. उ०-१ काडकन् मोडणें, २ वैराग्य, वागणूक कडकडित.

-४ [ कड् १ कार्कश्ये ] उ-किंमती कडकल्या.

-५ [ कड्डक ( ना. )] ( वरील धातु पहा )

Tuesday, 24 July 2018 10:56

मराठी धातुकोश

कचक १ [ कत्थ् - कत्थक ( ना.) ( कत्थक = कच्चक = कचक }] कचकावणे, वाईट शब्द वापरणें, रागें भरणे.

-२ [ कश् २ गतिशासनयोः { कश् = कच् + अकच् = कचक }] शासन करणें. उ.- त्याला चांगला कचकला.

कचकच १ [ कच् १ शब्दे { कच् । द्विरुक्ती । कचकच ] बडबडणें, ( भांडणांत } जास्त बोलणें. इतर रूपें - कचकाव १, कचाच २

-२ [ कर्ज १ व्यथने { कर्ज् = कज्ज् = कच् = द्विरुक्ति। कचकच }] दुखवणें, उ०-- आंग कचकचतें.

कचकर [ कस् २ गतिशासनयौः { कस् = कच्; स् = व्; कच् + कृ। द्विधातुसंयोग } ] नाश करणें. ( कच १ पहा )

कचकाव १ [ कच् १ शब्दे { कचक (ना.) कचकाम्य = कचकाव } ] शब्दानें दहशत घालणें. ( कचकच १ पहा )

-२ [ कचक ( ना. ) कच् १ बंधने ] कचकावून बांधणें, आवळून बांधणें. इतर रूप - कचाव ३

-३ [ कत्थ् - कत्थक (ना.)] कचकणें. इतर रूप-कवक. १

कचंब [ कश्मल ( मोह ) ( ना. ) { कश्मल = कचंब } ] कचमणें ( कचम पहा)

कचम [ कश्मल ( ना. ) { कश्मल = कच्मल = कचम ( ल् लोप ) कचंब } ] कचंबणे, मोह पावणें. उ०-मरणा-याचा जीव कचमतो म्ह० मोह पावतो. इतर रूप - कचंब.

कचमळ १ [कृष् + मृद्ः कृष् १ विलेखने; मृद् ९ क्षोदे { कृष्मृद् । द्विधातुसंयोग । कसमद = कचमड = कचमळ } ] लिंबून, दाबून ( अन्न ) तयार करणें. इतर रूप- कसमळ.

-२ [ कश्मल ( ना.) कश्मल = कचमळ }] चिखलांत व्यवहार करणे.

कचर १ [ कर्त् १ शैथिल्ये ] कवरणें.

-२ [ कर्ज् १ व्यथने ] व्यथित होणें. इतर रूप-खचर.

-३ [ कर्ज् १ व्यथने { कर्ज् = कर्ज् = कचर् । वर्णव्ययास }] पीडा होणें, दुखणें.

-४ [ कर्ज १ व्यथने] दुःखी होणे.

-५ [कृच्छायते { कृच्छ्राय = कच्चर = कचर}] अन्न तोंडांत येणें व दुःख होणें, दांतांखालीं खडा आल्यासारखी वेदना होणें.

-६ [ कत्र् १० शैयेल्यक्रियायाम् { कत्र् = कच् = कचर् । वर्णबिश्लेष } ] भिणें, ढिलें पडणें.

-७ [ कत्र्; कर्त्; कर्त्र् १ शैथिल्ये ]

-८ [ कस् १ वक्रीभवने] कसरणें. ( कसर १ पहा )

Tuesday, 24 July 2018 10:48

मराठी धातुकोश



औकळ [ अव + कुल् १ संस्त्याने { अवकुल् = औकुल् = औकुळ }] उ०- मान औकळणें.

औघड [ अव + घट् १ संघाते { अवघद् = अवघड् = औघड } ] उ०- मान औघडणे. ( अवघड २ पहा )

औटर [ अव + ट्वल् १ चलनें, हिंसायाम् { अवट्वल् = औटर् । औटल } ] दुखावणें,( हाड ) निखळणें.(अवटळ पहा)

औटळ [ अव + टबल् १ चलने, हिंसायाम् ] = दुखावणें, ( हाड ) निखळणें. ( अवटळ पहा )

औठ [ आ + उठ् ऊठ् १ उपघाते { आउठ्= औठ }] संपविणें, उपसंहार करणें. उ०- तैसी ते कुंडलिणी । मोटकां औठे वलणीं ॥ अधोमुख सर्पिणी । निदैली असे ॥ ज्ञा. ६-२२३

औत [ आ + मन्त्र् १० गुप्तपरिभाषणे { आमन्त्र् = आवत् = औत } ]( मराठ्यामध्यें शब्द वापरतात.)  उ०- औतून कटकट आणणें.

औळ [ आकुलनम् ( ना. )] मान आकुळणें = औळणें = अवघडणें. ( आकुळ पहा )

 



कंकात [ ऋथ् १ हिंसायाम् { कथ् - ककथ् । अभ्यास । कंकाथ् = कंकात । अनुस्वारागम; र् लोप }] पीडित होणें, दमून जाणें, दमणें भागणें.

कंक्रांत [ किंक्रांति ( ना. ) { किंक्रांति = कंक्रांत } ] गांजिले जाणें, पीडिले जायें.

कंग [ खंज् १ गतिवैक्लव्ये { खंज् = खंग् = कंग }] वांकडे चालणें, अशक्त होणें, खंगणे. ( खंग १ पहा )

कच १ [ कस् १ गतिशासनयोः { कस् = कच् }] जाणें. 
इतर रूपें - कसापय = कचाव ( णिच् ) कचाव.
कासय = काचाव, कचकर, काच

-२ [ कच् १ बंधने ] खेळासाठीं तयार होणें. त.- मुलें कचतात.

-३ [ कच् १ बंधने ] बांधणें.