Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
संस्कृत भाषेचा उलगडा
(१३) हम् + भ्यत् = म् + अत् = मत्
* भ्य = ह्य = य =अ
* भ्य व भ्यत् प्रत्यय विशेष आहेत.
(१४) आवा + भ्याम् = आवाभ्याम्
(१५) अस्म + भ्यत् = अस्मत्
* भ्य = ह्य = य = अ
* अस्म या अनेकवचनाला भ्यत् हा प्रत्यय लागला आहे.
* प्राकृतात अह्माहिंतो व अह्मासुंतो अशी पंचमीची रूपे येतात. येथे हिंतो व सुंतो हे प्रत्यय आहेत. यांचे मूळ अभ्यन्तर् व स्वंतर् ही अव्यये आहेत. अभ्यन्तर् म्हणजे मधून व स्वन्तर् म्हणजे मधून. अभ्यन्त = (अलोप) भ्यन्त: = भिंतो = हिंतो; स्वन्त:= सुंतो; अशा परंपरेने हिंतो व सुंता हे प्राकृत प्रत्यय निघाले आहेत. मत्तो हे प्राकृत रूप मत्त: या तसिलान्त संस्कृत रूपाचा अपभ्रंश उघड आहे.
(१६) हम् + स्य =हमहम् = मम, मम (अकच्) = ममक हम् + स्य = म + य = म + इ=मे
हम् + स्य = मह्य
* स्य आणि स्म ही एकाच प्रत्ययाची दोन रूपे आहेत हे मागे दाखविलेच आहे.
* मे,मम, मह व मज्झ ही रूपे मे, मम व मह्य याचे अपभ्रंश आहेत, अथवा, वास्तविक म्हटले म्हणजे समकालीन पर्याय आहेत ह्न प्राकृत सर्वंनामरूपासंबंधी अपभ्रंश हा शब्द प्रस्तुत विवेचनात जेथे जेथे येईल तेथे तेथे त्याचा अर्थ अपरपर्याय असा समजावा.
(१७) आवा + स्योस् = आवायो: = (उच्चारसुखार्थ ) आवयो:
अस्माँ + स्याम् = अस्माँ + आम् = (अनुनासिकाचा न् होऊन ) अस्मानाम्
(१८) अस्मह् (अकच् ) = अस्माक
अस्माक + स्यम् = अस्माक + अम् = अस्माकम्
* मम ला अकच् प्रत्यय लागून ममक (मम एव) रूप होते, त्यापासून तद्धित मामक, मामकीन, त्याप्रमाणेच अस्मह् ला अकच्प्र त्यय लागून व ह् याचा उच्चार अ च्या जवळजवळ असल्यामुळे स्वर समजून अस्मह्क असे रूप होई व अस्मह्क या रूपातील ह् चा अ होऊन अस्माक असे रूप होई. अस्माकपासून तद्वित आस्माक व आस्माकीन. अस्माक ला स्यम् प्रत्यय लागून व अ चे पूर्वरूप होऊन अस्माकम्.
* प्राकृतात षष्ठीच्या अनेकवचनी मज्झ, अह्ये, अह्य, अयाणं अशी रूपे येतात,
त्यांची साधनिका :
अस्मह् + स्य = (अलोप हम ह्य = मह्य = मज्झ )
अस्मह् + स्य = अस्म् + ह्य = अस्म् + य = अस्म् + अ = अस्म् = अह्य,
अह्ये (य = इ)
अस्मानाम् = अह्माणं
(१९) हम् + स्यि = मयि, ह्मयि
(२०) षष्ठीद्विवचनवत्
(२१) अस्मा + सु = अस्मासु
अस्मे + सु = अस्मेषु