आ

आ [ आ (आकारावरून ) (कोळ लोकांच्या भाषेंत हा शब्द तोंड या अर्थी आहे ] (स. मं.)

आइकविणें [ आविकर्णनं । (ज्ञा. अ. ९ पृ. ११ )

आइकां [ आकर्णयत (कर्तरि आज्ञायां लोट् द्वितीय पुरुष बहुवचन ) ]. ( ज्ञा. अ. ९ पृ. २ )

आइत्या पीठावर रेघा [ अतिथे पीठे: रेषा = अइतिया पीठावर रेघा = आइत्या पिठावर रेघा =ऐत्या पिठावर रेघा ]
माध्यानसमयीं अतिथीची मार्गप्रतीक्षा करीत यजमान बसे. त्यापूर्वी आगंतुक अतिथीकरितां पाट किंवा पीठ मांडून त्यावर रेषा ओढीत. अशा करतां कीं, हें रेषाचिह्नत स्थान अतिथीकरितां आहे हें समजावें. अतिथीला ह्या रेघा काढलेल्या पाटावर येऊन बसण्याचें व जेवण्याचें च तेवढें काम उरे. अर्थात् कांहीं श्रम न करतां अन्न मिळे. त्यावरून श्रमाविणें अन्न खाणार्‍या आळशाला ऐत्या पिठावर रेघा ओढणारा हें विशेषण लावीत. धान्याच्या पिठाशीं वगैरे ह्या वाक्यांत कांहीं एक संबंध नाहीं. ( भा. इ. १८३६)

आई [ आत्प्री = अप्पी = अव्वी = आई, आईस, आया] जीव मिळविणारी. (स. मं. गोतवळा)

आईच्यान् [ आईची + आण ] (देवाच्यान् शब्द पहा)

आईबाप [ अति + व्याप्तिः = अतिव्याप्तिः = अइबाप = आइबाप ] ह्या बोलण्याचे कांहीं आईबाप पाहिले पाहिजेत ना म्हणजे अतिव्याप्ति अव्याप्ति पाहिली पाहिजे ना ?

आईस [ आत्प्री ] ( आई पहा) ना. को. २

आउक्ष [आयुष्य = आउक्ष ] (भा. इ. १८३२)

आउक्षवन्त [ आयुष्मान् = आउक्षवन्त ](भा. इ. १८३४)

आउट (अघ्युष्ट coiled up three and a half times = आउट, औट ]

आउति [ आहुति offering = आहूत, आऊत, औत, औति, आउति, आवति, आवती ]

आउतें [ आयुधानि = आउतें ]

आऊत [ आहुति ] ( आउति पहा)

आंक [ अंक् १ लक्षणे. अंक-आंक-आंख (आंखणें. अंकनं (मोजणें) = आंकणें, आंखणें.) ] (धा. सा. श.)

आकडी १ [ आकृति ] (अक्कड पहा)

-२ [ कृष् १ विलेखने. आकृष्टिः = आकट्टि = आकडी (फुलें काढण्याची काठी) ] (धा. सा. श.)

आंकडी १ [ आखंडिका = आंखडी = आंकडी ] फुलें, फळें तोडण्याची काठी.

-२ [ आकृत्तिः = आंकडी ( from कृत् to cut ) ] फुलें तोडावयाची आंकडी.

आकाराळविकराळ [ आकरालविकराल = आकराळ-विकराळ, आक्राळविक्राळ ]

आकसाबोकशीं [आक्रोशव्यवक्रोशेन = आकसाबोकशीं] Violently wailing and wrangling.

आकांड तांडव [आक्रंद=अक्कंद=आकांड. (आ+क्रंदः)]

आकांत [ आक्रंदः, आकंदः = आकांत. कदि, क्रादि रोदने । ] आकांत म्ह० रडणें.

आकान्त [ क्रद् १ रोदने. आक्रन्द: = आकान्द = आकान्त ] ( धा. सा. श. )

आकार [ वणिक्पशुपालकर्षकादिभ्यां राजग्राह्यो भागः कर: । स एव कारः । कर म्हणजे च कार ]

शेतकर्‍याला जमिनीचा आकार चार रुपये पडतो. या वाक्यांत वस्तुतः कार हा शब्द आहे. उच्चार सौकर्यार्थ आ लावून कार या शब्दाचा आकार असा उच्चार मराठींत झाला आहे.

आकार म्हणजे कर (Tax, rent) कारनाम्नि च प्राचां हलादौ ( ६-३-१०) ह्या पाणिनिसूत्रांत कार शब्द सरकारदेणें या अर्थी योजिलेला आहे. ह्या पाणिनीय कार शब्दापासूनच आकार Tax हा मराठी शब्द निघाला आहे. (भा. इ. १८३६)

आकाळी १ [ आकालिक: मृत्युः = आकाळी मृत्यू ] आकालिक म्हणजे it is instantaneous