Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
सर्वसामान्य नामादिशब्दव्युत्पत्तिकोश
रुळी [ रूढि ] रू-गुरूं, मेंढरूं, वासरूं, पाखरूं, कोकरूं, वकरूं, म्हसरूं, मछरूं, वाघरूं, हातिरूं या शब्दांतील रूं हा प्रत्यय पाणिनीय ष्ठरच् प्रत्ययापासून निघाला आहे. वत्सोक्षाश्वर्षभेभ्यश्च तनुत्वे ष्ठरच् (५-३-९१) ह्या सूत्रांत तनुत्वदर्शक तर प्रत्यय सांगितला आहे. वत्स (मूल) अणि वत्सतर ( लहान मूल).
वत्सतर = वच्छअर (महाराष्ट्री )
= वच्छरुं ( अपभ्रंश)
= वासरुं (मराठी )
तरः, तरी, तरम् असा तिन्ही लिंगी हा प्रत्यय आहे. गुतर = गुअर = गुरुं = गोरूं (ज्ञानेश्वरी ) = गुरूं. पक्षितर = पक्खिअर = पक्खिरुं = पाखिरूं (ज्ञानेश्वरी ) - पाखरूं.
वर्करतर = बक्करअर = बाकरूं = बकरुं.
मक्षितर = मच्छिअर = मच्छिरुं = मछरूं = मच्छर ( मच्छरदानी ).
मत्स्यतर = मछअर = मच्छरुं = मच्छर ( मांसमच्छर ).
व्याघ्रतर = वाघरूं. हस्तितर = हातिरूं.
महस् + तर = म्हसअर = म्हसरुं = म्हसरूं.
कुक्कुरतर = कूउत्तर = कूत्तरुं = कुतरूं.
मयूरतर = मोरअर = मोअरुं = मोरूं. पाडा, पाडी हे शब्द म्हशीच्या वत्साला लावतात. तर प्रत्यय लागून पाड + तर = पाडअर = पाडरूं = पारडूं. पाड + तरी = पाडरी = पारडी = पारडें.
कोंकरूं व मेंढरूं ह्यांचे मूळ संस्कृत शब्द धुंडाळले पाहिजेत. रूं हा मराठीतील र्हास्वत्वदर्शक प्रत्यय आहे. (भा. इ. १८३२)
रूपबेरूप [ रूपं विरूपं = रूपबिरूप = रूपबेरूप ] फारशी बे शीं कांहीं संबंध नाहीं. (भा. इ. १८३४)
रेकणें १ [ रेकृ १ शंकायां. रेकनं = रेकणें ] दमधर, असा रेकूं नकोस म्हणजे शंका येऊन बावचळल्यासारखे करूं नकोस. ( धा. सा. श. )
-२ [ रेकणें = म्हशीचा शब्द. रेष = खिंखाळणें ( घोड्याचें) = आवाज (म्हशीचा) ] (भा. इ. १८३२)
-३ [ रेष् अव्यक्ते शब्दे. रेषण = रेकण = रेकणें ] (ग्रंथमाला)
रेखाटणें [ रेषाकर्षणं ] (रेंघाटणें पहा)
रेंघाटणें [ रेषाकर्षणं =रेघाटणें, रेंघाटणें, रेखाटणें ] (भा. इ. १८३६)
रेज, रेजा [ रेतज, रेतजा (धुळीचा कण) = रेजा, रेज]
रेटणें १ [ लेट् स्वप्ने, धौर्त्ये. लेट्यते = रेटती ]
तो रेटतो म्हणजे धूर्तपणानें चालतो.
त्यानें रेटून दिली म्हणजे झोंप घेतली. ( धा. सा. श. )
-२ [ लेट् धौर्त्ये. लेट्याति = रेटतो ] कसेंतरी रेटून नेलें म्हणजे शाठ्य केलें. (धा. सा. श.)
-३ [ रेट् १ परिभाषणे. रेटनं = रेटणें ] रेटून बोलणें म्हणजे लावून बोलणें. ( धा. सा. श. )