Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57

संस्कृत भाषेचा उलगडा

६० (७) रुधादि व क्रयादि धातू : ह्न पूर्ववैदिक भाषांत यङ् व यङ्लुक् यांचीं अशी रूपे असत :
रुध् ह्न रोरुणष्मि = रुणध्मि
रुध् ह्न रोरुंध्मि = रुंध्व:
भिद् ह्न बेभिनदिम = भिनदिम
भिद् ह्न बेभिंदिभ = भिंद्व:
प्री ह्न पेप्रीणामि = प्रौणामि
प्री ह्न पेप्रीणीमि = प्रौणीव:
ग्रह् ह्न जगृह्णामि = गृह्णामि,
ग्रह् ह्न जगृह्णीमि = गृह्णीव:

रोरुणध्मि, बेभिनदि, पेप्रीणामि इत्यादी रूपात नुमागम येतो. हा नुमागम का येतो? नुमागमचा इतिहास असा आहे की पूर्ववैदिक भाषात यङ् व यङ्लुक् याची रूपे नुमागम घालून बनविण्याचा अनेक पद्धती असत. कोठे नुमागम अभ्यासाच्यानंतर लागे, कोठे नुमागम अभ्यस्ताच्यानंतर लागे, कोठे नुमागम अभ्यस्ताच्या अन्त्य स्वरानंतर लागे, कोठे नुमागम अभ्यस्ताच्या अन्त्य व्यंजनानंतर लागे, कोठे हा अनुनासिक न् चे रूप घेई, कोठे ण् चे घेई, कोठे न चे घेई, कोठे नी चे घेई, कोठे ना चे घेई, कोठे ने किंवा णे चे घेई व कोठे नो चे किंवा नु चे घेई. नमुन्याकरता उदाहरणार्थ वदि अभिवादने हा भ्वादिवर्गातील धातू घेऊ . याची निरनिराळ्या पूर्ववैदिकभाषात खालीलप्रमाणे यङ् व यङ्लुकची अंगे होत :

१      वंवद                  वदति (भ्वादि ) १
२      वनीवद्
३      ववन्दू               वन्दति (भ्वादि) १
४      ववनद्              वनत्ति (रुधादि) ७
५      ववन्दा              वदाति (क्रयादि) ९
६      वावदि              वावदिमि (अदादि) २
७      ववदौ             वद्नौत: (क्रयादि) ९
८       ववदनु             वदनुत: (स्वादि) ५
९       ववद्नो              वद्नोति (स्वादि) ५
१०      ववनेद्            वनेद (तृहादि) ७
११      ववन्द              वन्म्दि (अदादि) २
१२      वावद              वदि (अदादि) २
१३      ववद्               ववद (जुहोत्यादि) ३
          उवद              उवदम
१३       वावदी            वदीमि (अदादि) २
१४       वावद्य            वद्यति (दिवादि) ४
१५       वावद्            वदति (तुदादि) ६
१६       ववद्न             वद्नन्ति (क्रयादि) ९