तेव्हां अल्पिष्टीन साहेब याणें हरेश्वरभाईस विचारिलें कीं आबी कैसा ? तेव्हां भाईंनी सांगितलें कीं, आप करोगे वैसा होगा. तेव्हां तो साहेब म्हणाला कीं पुण्यास धनी कोण आहे ? जशी आमचे बेटाची अवस्था केली तशी करूं. तेव्हां भाई बोलले कीं रयत गरीब, यांजकडे, महाराज, काय आहे ? तिकडील पक्षाचें येथें कोणी राहिलें नाहीं, रयत गरीब आहे. ते वेळेस बाळाजीपंत नातू यांणीं (विनंती शहर रा) खणेविशीं केली. ईश्वर त्याचे मनीं उभा राहून दोघांची गोष्ट मान्य करून सांगितलें कीं जर शहर राखणें तरी निशाणें लवकर लावा, तो थोटा साहेब आला ह्मणजे माझें चालावयाचें नाहीं, याजकरितां जितकी जलदी होईल तितकी करावी. ऐसें ऐकितांच साहेब इंग्रज व बाळाजीपंत नातू ऐसे उभयता बरोबर लोक अ॥ तीनशे कुडतीवाले घेऊन शहरांत आले आणि प्रथम थोरले वाडयापाशी येऊन किल्या आणून दरवाजे उघडविले. आंत साहेब आणि नातू उभयता जाऊन तंबूर वाजविला आणि गादीस कुरनिसा केल्या. आणि आकाशदिव्याचे काठीसच निशाण लाविलें. आणि दोनशे अ॥ लोक बरोबर घेतले आणि शंभर वाडयापाशी ठेवून पुढें आला तों बुधवारचे हवेलीपाशी येऊन उभा राहिला. तेथें एक पहारा, लोक अ॥८ ठेऊन, पुढें कोतवाल चावडीवर लोक अ॥ सत्तेचाळीस ठेवून, पुढें भृगुवारचे चावडीवर सात व रविवारचे चावडीवर वीस ऐसे ठेऊन थोरले वाडयांत गेला. तेथें कारकून होता तो म्हणूं लागला कीं, साहेब, हे पहारेकरी व मी आहे. शिपाई आहेत, यांचें कसें करावें ? तें साहेब याणें ऐकून त्यास सांगितलें कीं तुझीं येथें खुसीसे रहा. इतकियांत बाळाजीपंत नातू यास गोष्ट ते रुचली नाहीं. तो कारकुनास ह्मणाला कीं तुमचा धनी (आल्यावर तुह्मी) या; तोंपर्यंत कांहीं काम नाहीं; बाहेर आपली चीजवस्त असेल ती घेऊन जावें; तरवार, हत्यार वगैरे सारें घेऊन जावें. तेव्हां ते सारे बाहेर आपली चीजवस्तू घेऊन पडले. ऐशी व्यवस्था तीन वाडयांची केली. एक विश्रामबागचा वाडा तेथें पहारेकरीं जोग पेशजी बोलावून नेला होता त्यास सांगितलें कीं वाडयांत कोण आहे ? तेव्हां त्यानें सांगितलें कीं, साहेब, मी आहें आणि दिक्षित नानांकडील माणसें २० आहेत. त्यास सांगितलें कीं तुम्ही त्या वाडयाचा बंदोबस्त राखावा. असें सांगून त्यास वाटेस लाविलें. तों अस्तमान जाहाला. तोफेचे गोलंदाज पुसावयास गेले कीं तोफेचें कसें करावें. त्यांस सांगितलें कीं, शिरस्तेप्रमाणें तोफ सोडावी. तो ह्मणाला कीं, साहेब, दारू नाहीं व ठासावयाचे गजहि नाहींत. तेव्हां साहेब यांणें सांगितलें, आजचा दिवस चालीव, उद्या बंदोबस्त करून देऊं. याप्रमाणें सोमवार रात्र जाहाली. शिरस्तेप्रमाणें तोफ जाहाली. ऐशी रात्र गुजरल्यावर प्रात:काळीं मंगळवारचें वर्तमान. वाडे सरकारचे यांतील मोजदाद केली. आणि थोरले वाडयाचे बुरुजावर छपरें लोक रहावयाचीं होतीं तीं मोडलीं. आणि वर तोफां जंबुरे लहान चार नेऊन ठेविले. दोन प्रहर दिवस आला. दुसरी दवंडी आली कीं रयतेनें खुशाल असावें आणि शिपाई, स्वार असतील त्यांणीं शहराबाहेर आजचा दिवस उद्या दोन प्रहरपर्यंत निघोन जावें, न गेल्यास कुंपणी बहादर यांची गुस्तवारी पडेल. ऐशीं तिसरी (दवंडी आली). त्याजवर दोन प्रहर जाहाले. हरेश्वरभाई यासी बलाविलें आणि सांगितलें कीं तुम्हीं गांवांत सावकार मंडळीस दिलदिलासा देऊन दुकानें उघडवावीं. यांणीं उत्तर केलें कीं बरें आहे, ताकीद करतों. तों अस्तमान जाहाला. तेव्हां भाई यांसी विचारलें कीं शहरकी चाल कैसी है. गणेशराव खत्री बोलूं लागले कीं, साहेब, शहरचे लोक बहुत सोदे आहेत; तरी आज कत्तलची रात्र आहे; खेळे यांनीं डोले काढून खेळूं नये; व तोफही सोडावी. ते वेळेस भाई यास विचारलें कीं, वर्षास कसें होतें ? ते वेळेस भाईंनी सांगितलें कीं, वर्षास तोफ होत नाहीं व ज्याचे पाशीं पैका आहे तो तेल जाळून डोले शहरभर मिरवितो, ज्याजपाशीं कांहीं नाहीं तो आळाव्या भवता पाच प्रदक्षणा करितो, असें आहे. ते वेळेस साहेब यानें आपले लोकांस ताकीद करविली कीं आपले माणसांनीं त्यांशीं बोलूं नये, जशी चाल आहे त्याप्रमाणें करावें. तोफहि मना करविली. ऐशी ती मंगळवारची रात्र केली. बुधवारचे दिवशीं प्रात:काळीं प्रहर दिवसास दवंडी पिटली कीं बेटावरील चीजवस्त कोणी कांहीं नेली असेल ती जकाते यांचे हवेलीपाशीं आणून टाकावी. तेथें दोन शिपाई कुडतीवाले बसविले. ज्याणें वस्त न्यावी त्यानें तेथें टाकावी आणि माघारें जावें. दोन प्रहरीं तीन ब्राह्मण गुळटेकडीपाशीं लुटले. थोरला साहेब होता त्याजपाशीं फिर्याद आले. (सांगितलें कीं आह्मास) लुटलें. तेव्हां तेणें पुसलें कीं कोणीं लुटलें ? ते वेळेस उत्तर केलें कीं घोरपडे याचे स्वारांनीं लुटलें. ते कोठें आहेत ते दाखवा, ह्मणून दोन ब्राह्मण याजबरोबर दहा शिपाई देऊन घोरपडे याचे पेठेंत तें होते तेथें जाऊन त्या स्वारांस घेऊन आले. मागें एक ब्राह्मण बसविला होता, त्यासी पुसलें कीं, तुमचें काय गेलें ?