Deprecated: Required parameter $article follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $helper follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
Deprecated: Required parameter $method follows optional parameter $type in /home/samagrarajwade/public_html/libraries/regularlabs/src/Article.php on line 57
सर्वसामान्य नामादिशब्दव्युत्पत्तिकोश
दीड १ [ द्यवर्धम् = दीडँ = दीड ] (ग्रंथमाला)
-२ [ अध्यर्ध = ( अ लोप) दिड्ड = दीड ] ज्ञानेश्वरी व्याकरणांत द्व्यर्ध या शब्दापासून दीड या शब्दाची व्युत्पति कशी तरी केली आहे. परंतु ती समाधानकारक नाहीं. दीड ह्या अर्थी अध्यर्ध हा शब्द संस्कृतांत योजतात:- तद्वदंतर्मुखं तस्य फलं अध्यर्धं अंगुलम् ॥ १० ॥
( वाग्भट-सूत्रस्थान-षड्विंशोध्यायः । )
येथे अध्यर्ध म्हणजे ११/२ ऊर्फ दीड.
अर्थात् दीड या शब्दाची ही व्युत्पति खरी. (भा. इ. १८३४)
दीडगांठ [ दृढग्रंथिः = दिढगंठि = दीडगांठ ] दीडगांठ म्हणजे घट्टगांठ
दीडमिश्या १ [ दृढस्मश्रूकः = दिढ = दीड ] दीडमिश्या म्हणजे बळकट आहेत मिश्या ज्याच्या.
-२ [ दीर्घश्मश्रुः = दरमिश्या = दीडामिश्या ] दीडमिश्या म्हणजे लांब आहे मिशी ज्याची तो.
(गोपथब्राह्मण-द्वितीयप्रपाठक पूर्वभागः ।) ( भा. इ. १८३४)
दीड शहाणा १ [ दीर्घचक्षणः = दिङ्ढ सहण्णः दीड शहाणा ] ( भा. इ १८३४ )
-२ [ दृढविचक्षणः = दीड शहाणा ] दीड शहाणा म्हणजे दृढ, पूर्ण शहाणा.
दीपोष्टेल [ दीपोच्छिष्ट तैल ] (तिळेल पहा)
दीर [देवर = दिअर = दीर] (स. मं.)
दुकटा [ द्विकस्थः ] ( एकटा पहा )
दुखवटा [ दुःखपाटः = दुखवटा ] (तुलना) आषाढपाटी, श्रावणपाटी.
दुखापत [ दुःखापत्तिः = दुखापत ]
दुख्खारा, दुख्खेरा [ तुषाराः तुखाराः ](तुख्खारा पहा)
दुगाणी [ द्वि + आणिका = दु + आणी = (दुवाणी) = दुगाणी ] अर्धा आणा. (भा. इ. १८३२)
दुट्ट [(ट्टा-ट्टी-ट्टें) द्विष्ठ = दुठ्ठ = दुट्ट ] दुट्ट म्हणजे दोन ठिकाणीं राहणारें.
वाक्यान्यपि द्विष्टानि भवंति । (पातंजल महाभाष्यं । ) (भा. इ. १८३४)
दुट्टें १ [ दुष्ट = दुट्ठ =दुट्ट (ट्टा-ट्टी一ट्टें)] (भा. इ. १८३२)
-२ [ दुष्टं = दुट्टें ] दुष्टे दुष्टं आचरेत् । तुझें दुट्टें काढतों म्हणजे दुष्टं काढतों.