जायजाणा [ याच्ञाजन्यः = जाञजाणा = जायजाणा ] जायजाणा जिन्नस म्हणजे यांचा करून आणिलेला जिन्नस.

जा ये [ याहि रे आयाहि रे = जारे येरे ]

जाये [ येयायेय = याये ( पहिलें व चवथें अक्षर लुप्त) = जाये ] जाये करतो म्हणजे येयायेयं करोति. जाये नाम आहे. (भा. इ. १८३६)

जाल (ला-ली-लें) - ज्ञानेश्वरीच्या व्याकरणांत जन् जात पासून ( जात + ल = जाअल = जाहल अथवा जाल = झाल) जाल व्युत्पादिलें होतें. परंतु हा शब्द अथवा उच्चार दुसर्‍या एका तर्‍हेनें उत्पन्न झाला आहे, असें दिसतें. तिला पुत्र झाला, येथें जन् धातूत्पत्ति आहे; परंतु एक राजा झाला, येथें जन् धातू नाहीं. येथें झाला हें अस् भावे पासून निघालें आहे. अस् ( निष्ठा )- स्त. स्त + ल = स त ल = झअल = झाल = जाल. स्त हें निष्ठारूप लुप्त वैदिककालीं हि झालेलें होतें. पण प्रांतिक भाषांत प्रचारांत होतें. त्याला प्रत्यंतरपुरावा जाल हा मराठी शब्द आहे. भू-भूत-पासून ज्ञानेश्वरींत भूतल असें रूप येतें. होल, असें रूप कांहीं कनिष्ठ जातींत आढळतें. राजा झाला म्हणजे जन्मला असा अर्थ नाहीं; अभूत्, अभवत्, आसीत् असा अर्थ आहे. तेव्हां अस् च्या निष्टारूपांपासून हा जाल शब्द निघाला आहे. (भा. इ. १८३२)

जावई शोध [ जातवेद = जाअवेअ = जावई शोध ] जातवेदस् म्हणजे सर्व जाणणारा. जावई शोध म्हणजे सर्व कांहीं जाणण्याचा आव घालणार्‍याचा शोध. विपरीत लक्षणा आहे.

जावपें १ [ जातापत्यं = जावपें, जोपें. जातं च तत् अपत्यं। ] नवीन जन्मलेलें अर्भक.

-२ [ जातपीतं = जाअपिअँ = जावपें, जोपें ] जन्मून नुकतें च प्यायला लागलेलें पोर, पिल्लूं.

जावयी [ जामातृ = जावांअ = जावांय = जावायी = जावयी ] (स. मं.)

जावळ (ळा-ळी-ळें) [ जामि (सोदरसंबंधीं = जवि. जामल = जावळ (ळा-ळी-ळें) ] जावळे भाऊ म्ह० एकाच वेळीं जन्मलेले सोदर भाऊ. (भा. इ. १८३३)

जांवेई [जामेय (बहिणीचा मुलगा) = जांवेय = जावेई.
जामातृ = जांवाय = जांवाई ] जांवाई व जांवेई या दोन शब्दांचा उच्चार सारखा असल्यामुळें भाचा म्हणजे बहिणीचा मुलगा तोच जांवाई झाला. (भा. इ. १८३३)

जाळीकाम [जालकर्मन् = जाळकाम, जाळीकाम ]

जाळीवँ [ज्वलेलिम = जाळीवँ ]