[ ५५६ ]

श्री. पौ छ ९ रा॥खर सोमवार अडीच-
प्रहर दिवस चढल्यावर लष्करांत
पावलें.

श्रियासह चिरंजीव राजश्री दादा याप्रति बापू माहादेव अनेक आशीर्वाद उपरि येथील कुशल ता। छ ६ माहे रा।वल मुकाम इंद्रप्रस्थ जाणून स्वकुशल लिहिणें. विशेष. पेशजी तुह्मांस अजुरदार जोडीसमागमें साकल्य वृत्त लिहून पाठविलें असे, त्याजवरून सर्व ध्यानास येईल. सांप्रत वर्तमान तरः तुमच्या पत्राच्या रसरंगावरून सार्वभौमादिक मंडळी बहुत खुष जाली; आणि निजामनमुलुक यांनी आपल्या स्वहस्तें अफरीतहशीनचा शुका तुह्मांस पाठविला असे. व सैद लष्करखानास लिहिलें आहे कीं, राव दामोधर माहादेव जें तुह्मांस सांगतील, त्याजप्रों। कर्तव्यार्थ तो करणें. ह्मणून लिहिले आहे. त्यास, तुह्मी खंडोबास सैद लष्करखानाकडे सत्वर मार्गस्त करावें. फर्मान वगैरे पत्रें श्रीमंत आदिकरून तयार करून पाठवितों. हजरत् जिलसुभाजी यांणी आज्ञा केली जे, तुमचा कौल अहदांत पांच हजार स्वार रिकाबसाहा देत असावे; आणीख लागतील त्यांत अर्धा रुपया रोजीना देत जावा. त्यासी, ते गोष्टी स्मरण धरून बाळाजीराव दो महिन्यांसाठी पांच हजार स्वारानसी दामोदरपंत हजुर येऊन, निजामन्मुलुकाचे हमराह देत तर आह्मी जाऊन. सत्यवचनीं व पुढें जें काम घेणें तें शिवाय पंतप्रधानाच्या होणार नाहीं. न आले तर, आमचा शब्द मात्र लागेल. त्यासी निजामनमलुक तरी येथें पांच हजार स्वार आला, तर रोजिनाही देतील. त्यासी, श्रीमंत स्वामीस लिहून पांच हजार स्वार तुह्मासमागमें येत तें करणें. तुह्मी ह्मणाल, मल्हारबा देतील. त्यांजला हितोपदेशी राजामलजीस, राणबास, होते, त्याप्रमाणें आहे. त्याहिमधें आलियास, पठाण, व मल्हारबा, व सुरजमलजी, व वजीर, अवघे एकवट जाले तरी पठाण जुंज घेतल्याखेरीज राहत नाहीं. हे चांडाळचौकडी मल्हारबास मारविल्याखेरीज राहात नाहीं ! आधीं तर रजपूत या प्रकारचे पाठी लागले आहेत जे, दक्षिणी होय, ऐसा पाहिल्यास मारूनच टाकितात ! - बोलावून मारतात, कौल देऊन मारतात, मेजमानीस बोलावून मारितात ! या प्रकारचा त्यांचा विचार !!! तिकडून पठाण प्राणच घेतील किंवा देतील ! मल्हारबा ह्मणतात, " मजला हें करणें अथवा हरद्वारास जाऊन गोसावी होणें !" त्यासी, ऐशा समयांत आलियावर - याच राड्यांत पडिल्यावर – ना निजामन्मुलुकाचें काम होय, ना आपला लौकिक होय. याकरितां क्रोड कामें एकीकडे; आणि एक निजामन्मुलुकाप्त नेऊन, सुबेदारीवर बसवून अवघी दक्षण गांडीमागें लावून घेणें यापेक्षां दुसरा विचार थोर नाहीं. हें तों कर्तव्य; परंतु मल्हारबा आह्मांसी खुनस राखितो तर्ही, इतका तरी भ्रम आहे जे, आह्मांसी मल्हारबासी ऋणानुबंध नाहीं, दादांसी तर्ही आहे. त्यासी, तो भ्रमहि जात राहिला; आणि हा पुरताच दुशमन जाला तर संकष्ट ! त्यासी, फौज मल्हारबा जवळून तुह्मांबरोबर येईल, ऐसें असिलें तर मल्हारबाजवळ यावें; नाही तरी यावें, आणि यापासूनच खंडेरायासी घ्यावें; अथवा कोण्ही पथकच हजारा दो हजारासी घ्यावें. मल्हारबाचे गांव इनाम जे असतील ते करून देऊं. सर्व प्रकारें पा + + + नी त्यांचें राहेत तें करूं यांत श्रीमंतस्वामीचें घर, खाविंदाचे तर आपलें पहिलें घर. त्यासी, या दुष्टांही त्यास आग्रहांत पाहून मारूंच ह्मणतात ! यास उपायहि तुह्मीं आलियावर होईल. तुह्मी लौकर याल, आणि ईश्वरें पठाणाचें सलुखाचें यश दिधलें तर, चिरंजीव नानास तिकडे पाठवीन. परंतु येथें आधीं फौज दोन हजार तर्ही पातशाहाचे आज्ञेप्रो। फौज आणिली पाहिजे. आणि श्रीमंत स्वामीचें फुकाचें यश होते. निजामन्मुलुकाचें साहित्य करणें ते गोथा श्रीमंत स्वामीचें साहित्य कैसे ह्मटल्यास ? बावीस सुभ्यावर हुकूम श्रीमंताचा राहतो. त्यासी हुकुमानेच जो मुलुक मिळणें तो मिळतो; आणि जो निघणें तो निघतो. त्यासी तो हुकूम श्रीमंत स्वामींच्या हातीं बाबिसा सुभ्यावर आहे. त्यांत अंतर ह्मटल्यास सुमेदारांहीं घेऊन पाडिलें; फलाणी यांणी सांभाळिले ऐसें ह्मणतील; याच गोष्टीकरितां वजीर, बक्षी, दुसरे, तिसरे, कोणाचे लालुचीवर दृष्टी न दिधली. आणि रजपूत, दुसरे, तिसरे सर्व हातचे देऊन नवल-रायाचाच न्याय केला असतां सर्व श्रीमंत स्वामीचे हाती ठेविलें. मुख्तार होऊन आजचे श्रीमंत स्वामीसी अटकेपासून तों श्वेतबंधरामेश्वरपर्यंत ज्यांनीं शत्रुत्व केलें असतां, अद्यापपर्यंत सर्वांस मित्रत्व तरी ठेविलें आहे. आपला खाविंद साक्षात् सीतारामअवतार आहे ! श्री याजहून विशेष उर्जित करो !! हिंदुस्थानच्या पातशाहाजवळी त्यांचा याख्तियार येथपर्यंत जे चित्तीस येईल त्यासी हिंदुस्थानचें राज्य द्या, चित्तास येईल त्यासी दक्षण द्या ! ज्याच्या लिहिल्यावर सुभेदार्या राज्य घेतात, त्यांचीच लिहिलीं खिलअत सर्व खाविंदास देतो. खाविंद कांहींच न करीत यासी काय करावें ? करिताते त्याचे बरखिलापखामच्या करितात. पातशाहाचा फर्मान गेला आहे जे, तुमचे खातरदास्त हिंदुस्थानचें राज्य माधोसिंगास केलें; अतः पर माघारें जा. तेवढ्यावर पातशाहासहि वेडेंवाकडें बोलूं लागले. रजपूत जमलेच आहेत. आणि घर कछवाहाचें यांचे वडिलांहीं हिंदुस्थान संपादून दिधलें. त्यासी बिघडून ज्यांनीं हुशमन दक्षिणी मात्रासी केलें ; रावराजे दलेलसिंगास थोरल्या बाईहीं ह्मणजे मातुश्री राधाबाईहीं सवाईजयसिंगाची कन्या मांडीवर घेऊन राज्य दिधलें; जे, माझे वंशीचा जो कोण्ही असेल ते तुमचे राज्याकडे पाहणार नाही. त्याचे पन्नास हजार, बाईची भेटी ह्मणून देत होत. बायही येऊन पाटणहि घेतली. बरें ! तेंहि जाहालें तरी जाहालें. राज्यच काढून वर्णशंकरास देऊन राजाधिराज राण राठोडहाडे यासी 'जात सोडा' ह्मणतात, ते कैसें सोडतील ? घरांत राज्य ठेविल्यास असो. हे कजियाहि करणार नाहीत. पातशाहांनी ज्यास रावराजे केलें असेल, तोच आहे व होईल. त्या लेकराचे घरांतून बायका धर धरून लुगड्या देखील झाडा घेतला, काय काय अपराध केले ! जे जे सफदरजंगास सर्वांहीं दुशमन ह्मणून लुचे आहेत तरी धाडेच टाकूं लागले; तैसें मर्हाट्यांसी रांडांहीं चहूकडे मारिलें. कांहीं गोविंदरायाचे तहखान्यांत लपाले. कैद होते ते सोडविले. गोविंदरायांनीं फरास सोडवून जे जखमी होते त्यांच्या जखमा बांधून, मारिले गेले त्यांच्या लोथा पाठविल्या. सुभेदाराचा जावाई, जयापाचें माणूस, फार मारलें गेलें. त्यासी तुह्मी आलियानें पठाणाचेंहि यश येऊन, मल्हारबाची अबरू राहून, खाविंदकाम होऊन, हेंहि यश येतें. दिवस गत लागलिया ईश्वर न करो. मल्हारबाच हातचा जाऊन श्रीमंतास किस्त होते. त्यासी पैख़ी तो ऐसी जाहाली जे, श्रीमंत स्वामीस कंमत पाहिजेत. पाहिजे तैसा बोलबालाच आहे. परंतु मल्हारबासारिखा सरदार राहतो. नाहींतर चांडाळचौकडी माखीलसें दिसतें. दुमजला करून सुभेदाराजवळी येणें. रा॥ जयापाचें पत्र आलें जें, ' तुह्मी ताबडतोब या.' त्यासी, खाविंदाजवळी असिल्यावर पाठवितील तेव्हां यावें, हे पाठवितील तेव्हां जावें, ऐसे असतां, खामखा उगेंच उठोन चालेन ह्मटल्यास चिरंजीव नाना टिका घेऊन गेला असतां येऊं देत नाहीत. जे, मल्हाररायाचे खातरदास्त टिका ह्मटला तेव्हां, टिकाच आह्मास घेणें नाहीं, वजिराचें भलें माणूस तरी मारूनच टाकूं. इकडे तर रांडा देखील शेर मर्हाट्यांवर जाल्या आहेत. दिल्लींत कांहीं फजिती लिहिता पुरवत नाहीं ! अहोरात्र हेच चिंता लागली आहे जे, मल्हारबास तो अहोरात्र वजिराचें साहित्य करूं हें आहे. फसल्यावरी काय करावें ? हे चिंता आह्मास. त्यास वाटतें, आमचे मनसबे सेवटास जाऊं देत नाहींत. सफदरजंगांनीं पंजहजारीची जागीर कबूल करून ह्मणाला जे, मल्हारबास मोहांत पाडून, आणि त्यासी निमकहरामी करून, खाविंदास पृथ्वीचे शत्रु करून. आपणहि दुनियांतून व ईश्वरापासून जाणें असतें तर, आपल्याच लोभावरी दृष्ट देतो. त्यासी, खाविंद चाकरीवर आहों; पातशाहास राखिलें आहे ; दक्षणहिंदुस्थान आजिपर्यंत श्रीमंत स्वामीचा प्रताप सूर्यासारिखा तपतो. त्यास, ते ज्याच्या मस्तकावर हात ठिवतील तो करील. पातशाहा बोलता तरी त्यासी बोलतात, करितात तरी त्याची खातर करितात. आपण नौकर. नौकरचे अर्थ नइकर. त्यासी, आपण नित्य नई करीत जावी. जें बनून येईल तें खाविंदाचे, बिघडलें तें खाविंदाचे ऐसें सर्व प्रकारें अहोरात्र सेवा करीत असतां, चाकरीवर बाद गुनालाजीम करून, रांगड्यांत मन माने तें बोलून आपल्या मुख्तारपणास डाग लावितात. असो ! आह्मी त्यांची लेकरें, ते वडील आहेत; विहित जाणतील तें करितील. आपण खाविंदाचे चाकर आहों, सांगतील चाकरी करूं. आपल्या तीर्थी बसुन भटपणहि करूं तर अश्लाघ्य नाही. परंतु फारच आह्मांस येसमय गांजिलें. तें ईश्वर जाणे ! एकता त्या मनुष्यसमागमें घर फिरलें तर घराचे वासे देखील फिरलेसे वाटतात. कोण्ही ह्मणतात, कारकून येत होता तो आह्मी महकूफ केला. कोण्ही ह्मणतात, बाबूरायासी पाठवितो, बाबुरायाचा बाप ठेवितो. कोण्ही भोसडीचा येईना का ! ! ! कांहीं खाविंदाचें खालें असेल तर दबूं ! कांहीं चाकरीत अंतर केलें असलें तर दबूं ! जाटांचे माणसास बोलावून, एकांत लोकांत करून, तकीर लटकीच करा ह्मणत पातशाहास लिहितात जे, हे आमचे ज्यानीं दुशमन आहेत, यांसी काढा, नाहीं तरी आह्मी मरूं किंवा मारू. ते कागदावर मुततहि नाहीत. त्यासी, खाविंदाची खातर किंवा चाकराची खातर. ऐसेंहि असतां, मल्हारबा येऊन वकालत करीत असतील तर, यापेक्षां काय विशेष आहे ? परंतु जीवच घेऊं ह्मणतात. त्यासी, तुह्मी आलियानें काय होईल तें होवो ! मी तर बेजार जालों आहे ! एखादे तीर्थी बसावे; अथवा हा सुभेदार येतो या बराबर जावें ! तुह्मी येथें राहावें. त्यासी, आमचें सुभेदारास विषम वाटून, पठाणास मारून, फेरोजंगास अडवें जहालें तर, अखेर दुसरे तिसरे माळव्यांत येऊन जुंज घेतील यांत संदेह नाही. जर श्रीमंत स्वामीस हिंदुस्थान आपल्याकडे राखणें आहे, तर नर्मदेजवळी यावें. आजी पांच हजार स्वार दिल्लीस आला तर, श्रीमंत स्वामीची रक्षण आहे. चित्तास येईल बरें करोत वाइट करोत ! नाहीं तरी आपल्या मजबुतीनें तर अलबते येईल, त्यासी तरी हा भर्वसा आहे जे, पटाचें काम श्रीमंत माझे करून, पुढें पातशाहाची मरकुनखातर करितील. त्यासी, दोन हजार स्वारहि न आले, तर स्वरूपच जाईल ! याकरिता, जें लिहिणें तें श्रीमंत स्वामीस लिहिणें. नाहींतर लाख दोन लाखाचें कर्जहि करा. परंतु हजारा दो हज़ारानशी या. येविशीं श्रीमंत स्वामीस ताबडतोब लिहून पाठवा. आणि तुह्मी दुमजला करीत मल्हारबास भेटून फौज कांहीं तरी घेऊन या. मल्हारबांही फौज दिधली तर, निजामन्मुलुक मल्हारबाचा येहसानमंद जाहाला. त्यासी, खाविंदासी व तीर्थरूपास लिहून पाठवणें. तुह्मी ताबडतोब येणें. दोन हजार स्वार व सैदलष्करखानासारखाच दुसरा कोण्ही उमदा जैनगराजवळी तर्ही मुलाजमत करी, ऐसे रीतीनें येणें जाल्यास आपुण गोथा हिंदुस्थानास आलों तरी हें काम केलेंत लौकिक होईल. त्यासी, ज्या रीतीनें होईल व सद्यश पदरीं पडे तें करणें. बहुत काय लिहिणें ? हे आशीर्वाद. सैदलष्करखानास पत्र आपल्या हातचें, व तुह्मांस तसे सिआफरीचें पाठविलें. तें घेऊन ताबडतोब सैदलष्कर खानाकडे बंडो त्रिंबकास पाठवणें. आणि हें पत्र लि॥ पाठवणें जे, पांच हजार फौज न्यावी लागते त्याचा तनखाव हा तुह्मांवरी येईल व तुह्मी आपला उमदा सरदार ज्याचें नाव प्रसिद्ध गोथा तुह्मीच ऐसा तयार करून ताबडतोब पाठवणें. त्याप्रो। लिहून त्याचा मातबर आपली फौज घेऊन येणें, सलह आहे. त्यासी, जे उत्तम मसलहत असेल तें करणें. बहुत काय लिहिणें ! हे आशीर्वाद.