त्या वेळीं जें रूप प्रचलित असेल तेंच लिहिलें असेल. अशोकाच्या शिलालेखांत रास्टिक म्हणून एक नांव येतें तें निराळेंच. येणेंप्रमाणें ( १ ) रास्टिक, ( २) महारथी, (३) महारट्ट, ( ४ ) महरट्ट व (५) महाराष्ट्र असे एकाच देशांतील लोकांच्या नांवाचे पांच प्रकार पाहाण्यांत येतात. ह्यांपैकीं खरें नांव कोणतें असल तें निश्चयानें सांगतां येत नाहीं. मराड, मरट्ट, मर्‍हाटा, मराठा अशीं हीं रूपें अलीकडील सातआठशें वर्षांत प्रचारांत आहेत. मराठा हा शब्द अलीकडील तीनशें वर्षातील लेखांत दृष्टीस पडतो. त्या पूर्वीच्या तीनशें वर्षांतल्या ज्ञानेश्वरी वगैरे ग्रंथांत मर्‍हाटा असें रूप आढळतें. प्राकृत पिंगलसूत्रांत मरट्ट, महरट्ट अशीं दोन रूपें सांपडतात. व एक दोन ताम्रपटांत मराड असें रूप येतें. सारांश, हा शब्द गेल्या दोन हजार वर्षात नऊदहा प्रकारांनीं लिहीत आले आहेत. पैकीं खरा शब्द व रूप महरट्ट असावें असें वाटतें. रट्ट हें ह्या देशांतील एका पुरातन कुळीचें नांव आहे; व महरट्ट हें त्या कुळींतील एका पोटभेदाचें नांव आहे. आतां, महरट्ट म्हणजे मोठे रट्ट असा जो कोणी कोणी विद्वान् अर्थ करतात, ह्या अर्थाहून निराळा एक अर्थ ह्या शब्दाचा करावा असें पुढील कारणाकरितां मला वाटतें. मराठींत वर्‍हाड व कर्‍हाड असे मर्‍हाड शब्दासारखेच दोन शब्द आहेत. हे दोन्ही शब्द एकाच निरनिराळ्या प्रांतांत राहणार्‍या लोकांचे वाचक आहेत. वर्‍हाड शब्द वहरट्ट व कर्‍हाड शब्द कहरट्ट शब्दाचा अपभ्रंश दिसतो. येणेंप्रमाणें महरट्ट, वहरट्ट व कहरट्ट असे तीन शब्द पुढे येतात. हे तिन्ही शब्द रट्टांच्या निरनिराळ्या पोटभेदांचे वाचक आहेत, हें उघड आहे. आतां, ताम्रपत्रांतून व ग्रंथांतून कर्‍हाड शब्द करहाटक, करहट्ट अशा रूपांनीं आढळतो, हें खरें आहे. परंतु मरहट्ट, मरहाटक ह्या शब्दांप्रमाणेच करहाटक, करहट्ट हीं भ्रष्ट रूपें आहेत असें मानणें रास्त आहे. वरहट्ट व वरहाटक हे शब्द ताम्रपटांत व ग्रंथांत कोठेंही आढळत नाहीत. पण महरट्ट व कहरट्ट ह्या शब्दांप्रमाणेंच हजार पंधराशें वर्षांपूर्वी वहरट्ट हा शब्द प्रचलित होता असें अनुमान होतें. कदाचित् वहरट्ट ही पोटकुळी राजकीय दृष्ट्या फारशी महत्त्वाची नसल्यामुळे तिचा नामनिर्देश ताम्रपटें व ग्रंथ ह्यांत नाहीं, इतकेच. तेव्हां वहरट्ट, महरट्ट व कहरट्ट असे तीन शब्द व्युत्पत्त्यर्थ आपल्यापुढें उभे राहातात. ह्या तीन शब्दांतील वह, मह व कह ह्या शकलांचे अर्थ बसवावयाचे आहेत. माझ्या मतें वह म्हणजे पलीकडील, मह म्हणजे मधील व कह म्हणजे अलीकडील असे अर्थ घ्यावे. रट्ट कुळीचे एकंदर तीन पोटभेद होते, पलीकडील रट्ट ते वहरट्ट, मधील रट्ट ते महरट्ट व अलीकडील रट्ट ते कहरट्ट.
सारांश, हजारबाराशें वर्षांपूर्वी एके काळीं महाराष्ट्राचे वर्‍हाड, मर्‍हाड व कर्‍हाड असे तीन भाग होते व त्यांतील लोकांस वर्‍हाडी, मर्‍हाडी व कर्‍हाडी किंवा वर्‍हाडी, मराठे व कर्‍हाडे अशीं नांवें पडलीं. ह्या तिन्ही प्रांतांतील तिन्ही पोटकुळ्या एकच भाषा बोलतात व एकाच कुळींतल्या आहेत. मधील पोटकुळींतील जे महरट्ट किंवा मराठे ते राजकीय चळवळी करणारे असल्यामुळे त्यांच्या नांवानें नागपुरापासून तुंगभद्रेपर्यंत व तैलंगाणपासून कोंकणापर्यंत जो विस्तीर्ण मुलूख आहे तो महशूर झाला आहे. भोज, पिटिनिक, अपरांतिक वगैरे पैठण, नगर, उत्तर कोंकण प्रांतांतील मराठी भाषेसारखीच भाषा बोलणारे लोक राजकीय दृष्ट्या महत्त्वाचे नसल्यामुळे महरट्टांच्या म्हणजे मराठ्यांच्या तेजांखालीं लोपून गेले. नाशकापासून वांईपर्यंतचा जो टापू तो महरट्टांचा मूळ देश. वांईपासून कोल्हापुरापर्यंतचा जो प्रांत तो कहरट्टांचा मुलूख; व खानदेशापासून नागपूर प्रांतापर्यंतचा जो देश तो वहरट्टांचा प्रांत असा प्रकार होता. पहिल्यानदां एकटी महरट्ट कुळी राजकीय दृष्ट्या महत्त्वाची झाली; तिनें पुढें वहरट्ट व कहरट्ट ह्या पोटकुळ्या आत्मसात् केल्या आणि नंतर वाढत वाढत नागपूर, खानदेश, पैठण, बालेघाट, गुलबर्गा, कोल्हापूर, बेळगांव, उत्तर कोंकण, दक्षिण कोंकण, गोवा, कारवार वगैरे प्रदेश आक्रमिले. हा प्रकार शहाजी व शिवाजी ह्यांच्या पर्यंतच्या पंधराशें वर्षात झाला. नंतर मराठशाहींत ओडिसा, ग्वाल्हेर, इंदूर, बडोदा, गुत्ती, अर्काट, तंजावर येथपर्यंत मराठ्यांच्या छावण्या व वसाहती पसरल्या. असा हा मराठ्यांच्या कुळीच्या राजकीय प्रसाराचा वृत्तांत आहे. हा प्रसार होतांना पूर्वी अनेक अडथळे आलेले आहेत व सध्यां तर तो बहुतेक थांबल्यासारखाच आहे. परंतु ह्या कुळीच्या वाढीचा गेल्या दोन हजार वर्षांचा इतिहास पाहातां, सर्व आर्यावर्तावर व जवळच्या म्लेंच्छ देशावर ही कुळी पसरावी असा अंदाज बांधावा लागतो. ही पसरणी होतांना हजारों ठेंचा, लाखों अडचणी व शेंकडों वर्षें लागतील हें उघड आहे.
(महाराष्ट्र इतिहास मासिक श्रावण शके १८२६ )

वर्‍हाणें, वर्‍हाळे - बहिं. खा इ

वलभपुर - सं. प्रा. वलभी. पंचमहाल. (चिं. ता.)

वल्गेरी - वल्गु. धारवाड. (पा. ना. )

वल्हवण - वलवनं ( वल वनस्पतीवरून). मा

वल्हवण - वेलावनं = वेल्हवण = वल्हवण.

वल्हें - वल (इंद्र ) - वलकं. खा म