प्रस्तावना

१ अयोध्या. २ काशी. ३ अलीगड. ४ पानिपत. ५ चरखारी. ६ बुंदी. ७ कोटा. ८ भोपाळ. ९ ग्वाल्हेर. १० जयपूर. ११ जोधपूर. १२ इंदूर. १३ देवास. १४ घार. १५ उज्जनी. १६ महेश्वर. १७ ओंकार. १८ ब-हाणपूर. १९ नागपूर. २० अलजपूर. २१ अमदाबाद. २२ बडोदें. २३ मालेगांव. २४ विंचूर. २५ नाशीक. २६ जव्हार. २७ अल्लीबाग. २८ मुंबई. २९ औरंगाबाद. ३० अहमदनगर. ३१ पेडगांव. ३२ हैद्राबाद. ३३ बीड. ३४ पैठण. ३५ सातारा. ३६ वाई. ३७ ओझर्डे. ३८ तासगांव. ३९ कोल्हापूर. ४० तालीकोट. ४१ सावंतवाडी. ४२ सावनूर. ४३ गुत्ती. ४४ बेदनूर. ४५ श्रीरंगपट्टण. ४६ म्हैसूर. ४७ तंजावर. ४८ मद्रास. ४९ उदेपूर. ५० आनंदवल्ली ५१ सासवड. ५२ हिंवरें. ५३ कोरेगांव. ५४ कोपरगांव. ५५ अकोळनेर. ५६ जुन्नर. ५७ खेड. ५८ चास. ५९ वाफगांव. ६० चाफळ. ६१ लिंब. ६२ टेंभुर्णी. ६३ विजापूर. ६४ औंध. ६५ महाड. ६६ काळेगांव. ६७ मुधोळ. ६८ कितूर. ६९ गुलबुर्गा. ७० तळेगांव. ७१ चिंचवड. ७२ सागर. ७३ दिल्ली. ७४ निर्मळ. ७५ वारंगळ. ७६ बेदर. ७७ अक्कलकोट. ७८ जत. ७९ फलटण. ८० पुणें. ८१ चांभारगोंदें. ८२ पंढरपूर. ८३ कायगांव. ८४ सुरत. ८५ वसई. ८६ पन्हाळा. ८७ निपाणी. ८८ कागल. ८९ शिरें. ९० रामनाथ. ९१ मलखेड. ९२ कल्याण. ९३ भिवंडी. ९४ जेजुरी. ९५ रामदुर्ग. ९६ भरतपुर. ९७ कर्णोल. ९८ कडाप्पा. ९९ जिंजी. १०० चांदवड. १०१ पाटस. १०२ इचलकरंजी. १०३ भोर. १०४ बारामती. १०५ क-हाड. १०६ मलकापूर. १०७ वीरवाल्हे. १०८ धावडशी. १०९ सोनोरी. ११० पेण. १११ पांडववाडी. ११२ बावधन. ११३ सुपें.

ह्या व अशाच आणखी इतर स्थलीं कांहींना कांहीं तरी कागदपत्र हटकून सांपडेल. ह्यांपैकीं कांहीं स्थलीं तर मोठमोठीं दफ्तरेंच आहेत. तीं कित्येक ठिकाणीं संस्थानिकांच्या ताब्यांत आहेत व कित्येक ठिकाणीं जहागीरदार व इनामदार ह्यांच्या ताब्यांत आहेत. ह्या दफ्तरांतील जमीनजुमला व मानपान ह्या संबंधींचे जे कागदपत्र, सनदा वगैरे असतील त्यांच्याशीं इतिहासज्ञांना फारच थोडें कर्तव्य आहे. इतिहासज्ञांची उडी म्हटली म्हणजे राजकीय, दरबारी, यौद्धिक, औद्योगिक, वार्षिक, व्यापारीक, नैय्यायिक, लौकिक, व्यावहारिक इत्यादि कागदपत्रांवर विशेष असणार. असणार. तेव्हां असला पत्रव्यवहार इतिहासजिज्ञासूंच्या स्वाधीन करण्यास दफ्तरांच्या मालकांस कोणतीच हरकत वाटूं नये. इ.स. १८०० पूर्वीचा कोणताहि पत्रव्यवहार दाखविण्यास हिंदुस्थानांतील कोणत्याही मराठ्या संस्थानिकाला किंवा जहागीरदाराला कांहींच अडचण नाहीं. स्वतः आपापलीं दफ्तरें छापून काढिल्यास त्यांनी आपले कर्तव्य केलें असेंच होईल. निदान, जी बाहेरची इतिहासजिज्ञासु मंडळी त्यांच्याकडे येतील त्यांना तीं दफ्तरें दाखविल्यास इतिहासज्ञ त्यांचे उपकार कालावधि विसरणार नाहींत. शिवाय हीं दफ्तरें दाखविण्यांत व प्रसिद्ध करण्यांत त्यांचे फायदे आहेत.